Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7- sinfi uchun darslik

5
16.
Amallarni bajaring:
1)
(
)
-
- × - +
-
- -
-
( 120): ( 8) ( 3) 12:( 3) ( 48):( 16);
2)
-
× -
- + -
-
( 75) 4 204:( 3) ( 210):( 7);
3)
-
-
+
-
-
×
( 20,25):( 3,6) 90,72:( 4,5) 7,5 3,2;
4)
× -
+
× -
-
5
16
4
1
19
17
7
7
5
( 0,95) 2
( 0,34) 8 :2 .
17.
Tenglamani yeching:
1) 
+
= + -
3
2
17 ( 27);
x
x
3) 
-
= × -
1,3
3,5
11 ( 0,5);
x
x
2) 
-
=
× - +
6
7
3,5 ( 1) 4;
x
x
4) 
-
=
-
1
1
3
3
4
2
3 :( 2).
x
x
18.
5 ta sonning o‘rta arifmetigi 18,4 ga teng. Bu sonlarga yana
bitta son qo‘shib, o‘rta arifmetik qiymat hisoblangan edi, u
20 ga teng chiqdi. Qo‘shilgan sonni toping.
19.
Karim ota 90 yoshda. Uning nabiralarining o‘rtacha yoshi
20 da. Nabiralar yoshlariga Karim ota yoshini ham qo‘-
shib, o‘rta arifmetik qiymat hisoblangan edi, u 22 ga teng
chiqdi. Karim otaning nechta nabirasi bor?
20.
Avtomobil 72 km/soat tezlik bilan 3,5 soat, 60 km/soat
tezlik bilan 2,5 soat yurdi. Avtomobil jami necha kilometr
yo‘l yurgan? Bu masofani u qanday o‘rtacha tezlikda bosib
o‘tdi?
21.
Proporsiyaning noma’lum hadini toping:
1) 
=
3,5:
2,4:4,8;
x
3) 
=
1
3
7,2:2,4
:4 ;
x
2) 
=
1
3
:2
9,2:2,3;
x
4) 
=
2
1
7
7
4 :2
3,2: .
x

---

6

ALGEBRAIK IFODALAR
Sonli ifodalar
Algebra so‘zi buyuk o‘zbek matematigi va astronomi, vatan-
doshimiz Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy-
ning „Kitob al-muxtasar fi hisob al-jabr val-muqobala“
(„Al-jabr val-muqobala“) asaridagi 
al-jabr
(lotinchasiga
algebra
) so‘zidan olingan. Bu asarda al-Xorazmiy dunyoda bi-
rinchi marta algebra fanini izchillik bilan bayon qilgan.
Algebraning asosiy masalasi algebraik ifodalar ustida ma-
tematik amallarni o‘rganishdir. Algebraik ifodalarning eng sod-
da ko‘rinishi bo‘lgan sonli ifodalar 5—6- sinf matematika kurs-
larida qaralgan edi.
Sonli ifoda sonlardan tuzilib, amallar belgilari bilan bir-
lashtirilgan yozuv ekanligini eslatib o‘tamiz. Masalan, 
× +
2 3 7;
×
+
-
-
4 0,5 3 1
1
5
3
2
10:2 3;
;
yozuvlar sonli ifodalardir.
Sonli ifodaning qiymati
deb, shu sonli ifodada ko‘rsatil-
gan amallarni bajarish natijasida hosil bo‘lgan songa aytiladi.
Masalan, 2 · 3 + 7 sonli ifodaning qiymati 13 soni, 
-
1 1
3 2
sonli ifodaning qiymati 
-
1
6
sonidir.
Sonli ifoda bitta sondan iborat bo‘lishi ham mumkin. Uning
qiymati shu sonning o‘zi bo‘ladi.
Ba’zan sonli ifodada sonlar va amallar belgilaridan tashqa-
ri amallarning ma’lum tartibda bajarilishini ko‘rsatuvchi qavs-
lardan foydalaniladi. Masalan, 
+
×
(2,5 3,5) 2,1
sonli ifodaning
qiymatini hisoblashda avval qavs ichidagi qo‘shish amali, ke-
yin ko‘paytirish amali bajariladi.