Umumiy metallurgiya

 

 

§5 - METALLURGIK ISHLAB CHIQARISHNING MAHSULOTLARI VA 

YARIM MAHSULOTLARI 

Rangli  metallurgiya  sanoat  ishlab  chiqarishining  kompleks  tarmog’i 

hisoblanadi.  Rangli  metallurgiya  korxonalari  ishlab  chiqaridigan  tayyor 

mahsulotlar  turi  keng  va  xilma  -  xildir.  Metallurgiya  zavodlari,  metall 

mahsulotlaridan  tashqari,  ko’p  miqdorda  qo’shimcha,  shu  jumladan  metall 

mahsulotlariga to’g’ridan - to’g’ri tegishli bo’lmagan mahsulotlar ishlab chiqaradi. 

Ayirim  rangli  metallurgiya  korxonalari  mahsulollari  quyidagilar  bo’lishi 

mumkin: 

 

1.  quyma,  katod,  prokat  va  boshqa  ko’rinishdagi  rangli  metall  va 

qotishmalar; 

2.  kimyoviy  mahsulotlar:  sulfat  kislota,  sof  oltingugurt,  mis  va  nikel 

kuporosi, kaltsinatsiyali soda, turli kimyoviy reaktivlar. 

---

 

21 

3. mineral o’g’itlar: superfosfat, ammofos va boshqalar; 

4. qurilish materiallari: tsement, shlak mahsulotlari va boshqalar; 

5. issiqlik va elektr energiya; 

 6. kislorod va argon. 

Xomashyo  tasnifi,  metallurgik  ishlab  chiqarish  mahsulotlari  va  maleriallari 

sifatli va o’lchamiga bo’lgan talab va me’yorlar davlat standarti (GOST) va texnik 

shartlar (TU) bilan belgilanadi. 

Rangli  metallurgiya  korxonalarida  rangli  melall  rudalarini  qayta  ishlaganda 

tayyor  mahsulotdan  tashqari,  metallurgik  ishlab  chiqarish  yarimmahsulotlari  va 

chiqindilari olinadi. Bularga shlak, shteyn, chang, gazlar, kek, shlam, eritmalar va 

boshqalar kiradi. 

Metallar.  Metallar  metallurgik  ishlab  chiqarishning  asosiy  mahsuloti 

hisoblanadi.  Rangli  metallurgiyada  qo’llanilayotgan  texnologiya  va  olinayotgan 

metall  tarkibiga  bog’liq  xolda  qoramtir  va  tozalangan  metallar  farqlanadi. 

Maqsadga  ko’ra  iste’molchi  tomonidan  to’g’ridan  -  to’g’ri  ishlatsa  mumkin 

bo’lgan tayyor mahsulot tozalangan metall deyiladi. 

Qoramtir 

metall 

deb, 

qo’shimchalari 

bo’lgan 

metallga 

aytiladi. 

Qo’shimchalar  sifatida  asosiy  metallga  yo’ldosh  bo’lgan  zararli  va  qimmatli 

elementlar  uchrashi  mumkin.  Zararli  qo’shimchalar  asosiy  metallning  xossalari 

(elektro’tkazuvchanlik, korroziyaga barqarorlik va boshqalar)ni yomonlashtiradi va 

ularni  bevosila  ishlatishga  to’sqinlik  qiladi.  Qimmatli  yo’ldosh  elementlar  -  nodir 

metallar,  selen,  galliy,  indiy,  vismul  va  boshqalar  ajralib  olinishi  kerak.  Qoramtir 

metallar qo’shimchalardan tozalanish uchun - rafinirlashga yuboriladi. 

Ayrim rangli metallurgiya korxonalari uncha ko’p bo’lmagan miqdorda o’ta 

yuqori  tozalikdagi  metallar  ishlab  chiqaradi.  Bunday  metallarni  olish  katta 

miqdorda  qo’shimcha  harajatlar,  mehnat,  vaqt  talab  qiladi.  SHuning  uchun  ularni 

ishlab  chiqarish  cheklangan.  Ranli  metallar  qimmatbaho  materiallar  toifasiga 

kiradi.  SHu  sababli  ulardan  to’g’ri  va  tejamli  foydalanish  muhim  ahamiyat  kasb 

etadi. 

---

 

22