Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

 
 

---

104 
Promotor qismida mutatsiya bo’lsa
– RNK polimeraza fermentining 
birikishi qiyinlashib, oqsilning kerakli miqdorda sintezlanmasligini to‘liq 
to‘xtahsiga sabab bo‘ladi 
Aktseptor qismida mutatsiya bo’lsa
–oqsil biosintezining boshqarilishi 
buziladi. 
Struktur genlarda mutatsiya bo’lsa
– defekt oqsil sintezlanadi. 
 
Mutatsiyani yuzaga keltiruvchi omillar mutagenlar deb aytiladi
. 
Mutagenlar 
Tabiiy mutagen 
Yot mutagen (begona) 
Peroksidli 
birikmalar, 
aldegidlar, erkin 
radikallar kiradi 
Kimyoviy moddalar 
– alkillovchi 
birikmalar,
oksidlovchilar, 
gidroksilamin, azot 
kislotalari
Fizikaviy 
mutagen 
– 
ion 
nurlanishlar 
Biologik faktorlar – 
viruslar – hujayrada 
fermentlarni hosil 
bo‘lishiga imkon 
berib, uning DNKsini 
shikastlaydi. 
Genetik buzilish va atrof muhit
. Atrof muhit mutagenlari ko‘p sonli, 
doimo keyingi avlodlarda irsiy kasalliklarni to‘planishiga olib keladi.
Mutagenlar – atrof muhit, ekalogiya, radiaktiv nurlar ta‘sirida sodir bo‘ladi. 
Buning natijasida dunyo bo‘yicha 20 000 ga yaqin bolalar genetik nuqson bilan 
tug‘ilmoqda.
Atmosferada yadro qurollarini sinash natijasida, sanoat korxonalar (zavod, 
fabrikalarning) ning suvga, tabiatga, atrof-muhitga chiqarayotgan chiqindilari, 
turli xil kimyoviy chiqindilari, barcha tirik organizmlarning genetik 
programmasiga salbiy ta‘sir etadi. Oziqa moddalardagi konservantlar, ta‘m 
beruvchilar, emulgatorlarni mutagenli faolligi rang beruvchi qo‘shimchalar 
hisobiga kuzatilinayotganligi munosabati bilan bu qo‘shimchalarning zararsizligi 
qayta ko‘rib chiqsh davom etmoqda. Hozirda texnika rivojlanishi munosabati 
bilan oziqa moddalarning mutagen faollik ko‘rsatkichi to‘liq sinovdan o‘tkazilib 
kelinmoqda. 
Bundan tashqari ko‘pgina dori moddalari yuqori mutagenlik faollikga ega 
bo‘lganliklari uchun ular oldindan genetik tekshiruv (g‘alvirdan) dan o‘tkaziladi.
Xomiladorlik vaqtida mumkin bo‘lmagan dori moddalarini qabul qilish juda 
xavfli, sababi ular plantseta orqali embrionga o‘tib, rivojlanishiga ta‘sir qilishi 
natijasida majruh nuqsonli farzand tug‘ilishiga olib keladi. Ma‘lumki, 
homiladorlik davrida dorilarni tavsiyasi chegaralangan. Bu davrda antibiotiklar, 
sulfanilamidlar, vitaminlar, uxlatuvchi, narkotik va tinchlantiruvchi vositalar 
davolash maqsadida belgilangan terapevtik dozada homilaga mutagen ta‘sir 
ko‘rsatmaydi. Dori moddalarini terapevtik dozasi oshirib yuborishimiz, qabul 
qilishga rioya qilinmaslik, dori moddalardagi qo‘shimcha, rang beruvchi, o‘rab 
oluvchi moddalarni sifat va (Fk) farmokopeya talabiga javob bermasligi 
mutatsiyaning omillaridan hisoblanadi.