Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

50.Botqoqliklar va ularning hosil bo’lishi haqida ma’lumot bering.
Botqoqliklar yer sirti yuza qatlamlarining ortiqcha namlikga ega bolishi natijasida hosil boiadi. Ularda torf hosil boiishi jarayoni mavjud boiib, ortiqcha namlikka hamda tuproqda kislorod yetishmasligiga moslashgan o‘simliklar rivojlanadi.Yer yuzasida botqoqliklaming umumiy maydoni N.Kast
malumotlariga ko‘ra 350 mln gektardan ortiqdir. Botqoqliklaming ko‘p qismi Osiyo, Yevropa va Shimoliy Amerikada joylashgan. Davlat Gidrologiya instituti (DGI) maiumotlariga ko‘ra, sobiq Ittifoq davlatlari hududida botqoqliklar maydoni 210 mln gektar (2,1 mln.km2) ga teng boiib, umumiy maydonining 9,5% ni tashkil etadi.Shuning 0,6 mln. km2 yoki 12 % i Yevropa qismiga, 1,5mln. km2yoki 9 % i Osiyo qismiga to‘g‘ri keladi.Botqoqliklarning shakllanish va rivojlanish bosqichlariga bog’liq holda quyidagi ikki holat bir-biridan farq qiladi:
1) botqoqlasha boshlagan yerlar;
2) botqoqlik massivlari.
Botqoqlasha boshlagan yerlarda torf qatlami yupqa bo’lib, ko‘pchilik o‘simliklar uning ostida joylashgan mineral gruntlardan oziqlanadi. Botqoqlasha boshlagan yerlar botqoqliklar shakllanishining boshlang‘ich fazasibolib,ulardan o‘simliklari bilan farq qiladi. Bu o‘simliklaming ildizi minerallarga boy boigan gruntlargacha etib boradi va shu tufayli oziqlanish sharoiti ham yetarli darajada boladi.Yer sirtining boqtqoqliklar egallagan va torf qatlamlari bilan chegaralangan qismi botqoqlik massivlari deb ataladi. Botqoqlik massivlari oddiy va murakkab ko‘rinishda boiadi.Oddiy botqoqlik massivlari yagona botqoqlasha boshlagan yerlarda hosil boiadi.Murakkab botqoqlik massivlari bir necha oddiy botqoqlik massivlarining kattalashishi va qo‘shilishidan hosil boladi.Botqoqlikning shakllanishi torf qatlamining paydo bolishi bilan chambarchas bog’liqdir. Ma’lumki, torf organik jins bolib, yarim chirigan botqoqlik o‘simliklarining to‘planishi va jipslashishidan hosil boiadi. Ayrim botqoqliklarda torf qatlamining qalinligi 8-9 metr va undan ham katta boiadi.
Botqoqliklar quyidagi belgilari bo‘yicha tasniflanadi:
- suv-oziqlanish sharoitiga bogiiq holda;
- o‘simliklariga bogiiq holda;
- yer sirti relefida joylashishiga bogiiq holda.
Botqoqliklaming quyidagi uch turi farqlanadi:
1. Pastqamliklardagi botqoqliklar - evtrof botqoqliklar;
2. Oraliq turdagi botqoqliklar - mezotrof botqoqliklar;
3. Do‘ngliklardagi botqoqliklar - oligotrof botqoqliklar.
Pastqamliklardagi botqoqliklar suv havzalarida o‘simliklaming jadal rivojlanishi natijasida shakllanadi. Ular daryolarning qayirlarida, yer sirti botiqlarida tarqalgan.Oraliq turdagi botqoqliklar pastqamliklardagi botqoqliklaming rivojlanishi natijasida hosil boiadi. Bunga asosiy sabab birinchi turdagi botqoqliklarda o‘simliklaming tez rivojlanib, suv bilan to'yinish sharoitiga salbiy ta’sir ko‘rsatishidir. Shu tufayli oraliq turdagi botqoqliklarda yangi xil o‘simliklar ham paydo boladi.Do ‘ngliklardagi botqoqliklar oraliq turdagi botqoqliklaming yanada rivojlanishi natijasida hosil boiadi. Ular faqat atmosfera
yoginlaridan to‘yinadi