Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

a) Maksimal ogʻish usuli
m
1
va m
2
massali ikki sferik sharcha orasidagi 
gravitatsion tortishish kuchini berilgan masofada aniqlashga asoslangan(1-rasm). 
𝐹 = 𝐺
𝒎
𝟏
𝒎
𝟐
𝒃
𝟐
(1.1) 
Shunday qilib m
1
massali ikkita katta sharlar 1 vaziyatda boʻlganlarida (1-rasm) 
torsion mayatnikka ta′sir qiluvchi kuch miqdori momenti M
1
quyidagiga teng 
𝑀
1
= 2𝐹𝑑 = 2 𝐺
𝑚
1
𝑚
2
𝑏
2
𝑑
(1.2) 
Tortishish hosil qilgan kuch momenti sterjenning aylanish momenti bilan 
kompensatsiya qilinadi va shunday qilib s
1
vaziyatda muvozanat hosil boʻladi.
II vaziytdagi katta qoʻrgʻoshin sharchalarni siljitib kuch simmetrik inverterlanadi 
(kompensatsiyalanadi). Endi jismlarga ta′sir qiluvchi kuch momentlari uchun M
II
= 
–M
I
tenglik oʻrinli. Mayatnik tebranishlari s
II
muvozanat vaziyati atrofida soʻnadi. 
Bu ikki kuch momentlari farqi mos ravishda α
I
va α
II
burchaklar farqiga bogʻliqdir. 
𝐷 (𝛼
𝐼
− 𝛼
𝐼𝐼
) = 𝑀
𝐼
− 𝑀
𝐼𝐼
= 2𝑀
𝐼
(1.3)
D burchak yoʻnaltirilganligi qiymati torsion mayatnikning T tebranish davri va J 
inersiya momenti bilan aniqlanadi:
𝐷 =
4𝜋
𝑻
𝟐
2
𝐽
(1.4) 
Bu yerdagi J inertsiya momenti ikki kichik sharlar inertsiya momentlari 
yigʻindisiga teng:
𝐽 = 2𝑚
2
𝑑
2
(1.5) 
Unda (1.4) tenglama quyidagi koʻrinishga keladi: 
𝐷 =
8𝜋
𝑻
𝟐
2
𝑚
2
𝑑
2
(1.6) 
(1.1), (1.3) va (1.4) tenglamalardan quyidagiga ega boʻlamiz: 
𝐺 =
2𝜋
𝑻
𝟐
2 𝑑𝑏
𝒎
𝟏
2
( 𝛼
𝐼
− 𝛼
𝐼𝐼
)
(1.7) 
Geometrik munosabatdan (vaziyatlari boʻyicha) 
𝑡𝑔2𝛼 =
𝑆
1
𝐿
kichik burchaklar uchun quyidagi kelib chiqadi:
𝛼 =
𝑆
1
2𝐿
(1.8) 

---

12 
Bu (1.8) va (1.7) teglamadan quyidagiga ega boʻlamiz: 
𝐺 =
2𝜋
𝑻
𝟐
2
𝑑𝑏
𝒎
𝟏
2 (𝑆
1
−𝑆
2
)
𝐿
(1.9)