Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

Sinash uchun savollar: 
1.
Gologramma soʻzini fizik ma′nosini tushuntiring. 
2.
Gologrammani hosil qilish usullari. 
3.
Gologramma turlari ularni hosil usullaridagi oʻzaro farqlar. 
4.
Oʻtkazuvchi gologrammani olish uchun moʻljallangan lazer optik plita 
asosidagi tajriba qurilmasini ishlash mehanizimini tushuntiring. 

---

222 
10-laboratoriya ishi 
SINISHNING FRENEL QONUNLARI 
(
Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 10, 19, 20, 23, 38, 53, 54, 55.
)
 
Tajriba maqsadi: 
Qutblangan yorugʻlikda sindirish koeffitsiyenti uchun Frenel 
qonunlari miqdoriy jihatdan tekshiriladi. 
Qisqacha nazariya: 
Qutblangan yorugʻlikda sindirish koeffitsiyenti uchun Frenel 
qonunlari miqdoriy jihatdan tekshiriladi. 
Agar yorugʻlik shisha sirtiga tushayotgan boʻlsa, tushish burchagi va qutblanish 
tekisligiga qarab, u koʻproq yoki kamroq darajada sinadi. Agar biz yorugʻlikni 
elektromagnit toʻlqin deb faraz qilsak va elektr maydon kuchlanganligi E bilan 
magnit maydon kuchlanganligi B uchun Maksvell tenglamalarini tuzib “Frenel 
formulalari”ni keltirib chiqarishimiz mumkin. Qaytgan toʻlqinning elektr vektori 
amplitudasi 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
tushayotgan toʻlqin elektr vektori amplitudasi 
𝐸
𝐼𝐼
𝐼
orqali 
hisoblanishi mumkin. Shu sababli, biz ikki holatni farqlashimiz kerak (87-rasmga 
qarang). 
87-rasm. 
Qutblanish yoʻnalishlarini va amplitudalar belgilanishlarini 
tushuntirish; nuqtalar: Qutblanish chizma yuzasiga perpendikulyar boʻlib, tushish 
tekisligi bilan mos ekanligini koʻrsatadi, 
𝐸
𝐼𝐼
𝐼
- tushayotgan toʻlqin elektr 

---

223 
maydonining vektori, 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
-qaytgan toʻlqin elektr maydonining vektori, 
𝛼
-tushish 
burchagi,
𝛽
-sinish burchagi. 
 
a) Yorugʻlik toʻlqini tushish tekisligida qutblangan (belgilashlar 
𝐸
𝐼𝐼
𝐼
va 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
).
b) Yorugʻlik toʻlqini tushish tekisligiga perpendikulyar qutblangan (shisha sirtiga 
parallel) (belgilashlar 
𝐸
﬩
𝐼
va 
𝐸
﬩
𝑟
);
Unda maydon amplitudalari nisbatlari uchun quyidagi tenglamalar qoʻllaniladi: 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
𝐸
𝐼𝐼
𝑖
=
tan(𝛼−𝛽)
tan(𝛼+𝛽)
yoki
|
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
𝐸
𝐼𝐼
𝑖
| = |
tan(𝛼−𝛽)
tan(𝛼+𝛽)
|
(4.17) 
𝐸
﬩
𝑟
𝐸
﬩
𝑖
= − 
sin(𝛼−𝛽)
sin(𝛼+𝛽)
yoki
|
𝐸
﬩
𝑟
𝐸
﬩
𝑖
| = |
sin(𝛼−𝛽)
sin(𝛼+𝛽)
| 
(4.18)
𝛼
: Tushish burchagi; 
𝛽
: sinish burchagi 
(4.17) va (4.18) nisbatlarni – ba′zida ularning kvadratlarini - sindirish 
koeffitsiyentlari deb atashadi. Yorugʻlik amplitudasini bevosita aniqlab boʻlmaydi. 
Ammo, uning intensivligini vaqt birligidagi birlik yuzadagi energiya oqimi sifatida 
aniqlash mumkin, u esa amplitudaning kvadratiga proporsional.
Tajribada biz quyosh elementining unga tushayotgan yorugʻlik intensivligiga 
proporsional boʻlgan qisqa tutashuv tokini I oʻlchaymiz. Bu maqsadda biz quyosh 
elementini kichik rezistor orqali qisqa tutashtiramiz va shu rezistordagi kuchlanish 
tushuvini U oʻlchaymiz. Agar tushayotgan yorugʻlik intensivligi oʻlchanayotgan 
U
0
kuchlanishga mos kelsa, va biz qaytgan yorugʻlik uchun kuchlanishni U(α) 
tushish burchagi 
𝛼
boʻyicha oʻlchasak, ildizdan chiqarish va koʻrsatgichlarni 
shakllantirish orqali amplitudalar nisbatini olishimiz mumkin. 
|
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
𝐸
𝐼𝐼
𝑖
| = √
𝑈(𝛼)
𝑈
0
(4.19)

---

224 
 
88-rasm. Tashkil etuvchilarining optik kursidagi taxminiy oʻrni bilan tajriba 
qurilmasi.
Qavs ichidagi oʻlchamlar santimetrlarda chap tarafdagi tashqi qisqichdan boshlab 
berilgan:
(1)
Galogen lampani tutib turgich (0)
(2)
Issiqlikdan saqlovchi filtrli tasvir siljitgich
(3)
Tirqish (19)
(4)
Polyaroid (22)
(5)
Linza, f = 100 mm (30)
(6)
Prizma stoli bilan montaj qilingan sharnirli birikma
(7)
Linza, f = 150 mm (57)
(8)
Montajdagi foto element (71)