Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

5-laboratoriya ishi 
FRENEL KOʻZGUSIDA HE-NE LAZER YORDAMIDA 
INTERFERENSIYANI OLISH 
(
Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 4, 20, 21, 22, 24, 53, 55, 60.
)
 
 
Tajriba maqsadi: 
Mavhum yorugʻlik manbalarining proyeksiyalangan tasvirini 
olish. Proyeksiyalangan tasvirlar orasidagi A masofani oʻlchash. Interferension 
chiziqlar 
orasidagi 
d 
masofadan, 
mavvhum yorugʻlik manbalarining 
proyeksiyalangan tasvirlari orasidagi A masofadan va qurilmaning geometrik 
oʻlchamlaridan foydalanib, He-Ne lazerning nurlamish toʻlqin uzunligini aniqlash. 
Qisqacha nazariya:
Frenel koʻzgusi bir-biriga nisbatan bir oz burilgan ikkita yassi 
koʻzgudan tashkil topgan. Yorugʻlikning nuqtaviy manbasi S Frenel koʻzgusida 
akslanganidan keyin, bir-biriga yaqin joylashgan ikkita mavhum 
𝑆
1
′
va 
𝑆
2
′
yorugʻlik 
manbasi yuzaga kelib, ular kogerent boʻlganligi tufayli bir-biri bilan 
interferensiyalanadi. Bu esa ikkita alohida yorugʻlik manbalari sezilarli 
interferensiya hodisalarini yuzaga keltirmasligi muammosini hal qiladi. Ikkita 
mavhum kogerent yorugʻlik manbasini bitta yorugʻlik manbasining akslanishi 
yuzaga keltiradi. Frenel koʻzgusida akslangan yorugʻlikda parallel interferension 
chiziqlar sistemasi yuzaga keladi. 
Mazkur tajribada yorugʻlik manbasi S, lazer nurini kengaytirish uchun 
qoʻllanilgan linzaning fokusida joylashadi. Tajribada qoʻllanilayotgan geliy-neonli 
lazerning 

toʻlqin uzunligini aniqlash uchun, biz oldin intensivlikning ikki 
maksimumi orasidagi d masofani topishimiz kerak. 
Keyin esa ikkinchi linza yordamida kuzatish ekranida yorugʻlik manbasining ikkita 
mavhum 
𝑆
1
′
va 
𝑆
2
′
tasviri olinadi va proyeksiyalangan tasvirlar orasidagi A masofa 
oʻlchanadi. Qurilmaning geometrik oʻlchamlari ma′lum boʻlganligi sababli, biz 
ulardan mavhum yorugʻlik manbalari orasidagi masofani aniqlashda 
foydalanishimiz mumkin. 

---

191 
Yorugʻlik manbasi bilan kuzatish ekrani orasidagi L masofa katta boʻlganda, biz 
yorugʻlikning 

toʻlqin uzunligini a va d parametrlardan foydalanib, quyidagicha 
aniqlashimiz mumkin:
Ikki kogerent 
𝑆
1
′
va 
𝑆
2
′
toʻlqin manbalaridan interferensiya, ular 

yoʻnalishda (77-
rasm, yuqoridagisiga qarang) tarqalganida kuzatiladi. 

intensivlikning n chi 
maksimumi yoʻnalishi hisoblanadi, unda yoʻllar farqi: 

𝑠 = 𝑎 𝑠𝑖𝑛 

(4.7) 
Ikki toʻlqin uchun quyidagi oʻrinli:
𝛥𝑠 = 𝑛 

(4.8) 
Nolinchi va n- maksimum orasidagi 
𝐷
𝑛
masofa uchun kuyidagi geometrik 
munosabat qoʻllaniladi: 
𝑡𝑔

= 𝐷
𝑛
/𝐿
(4.9)
Katta L masofalar uchun, 
𝑠𝑖𝑛

≈

, va biz quyidagini olamiz: 
𝜆 = 𝑎 
𝐷
𝑛
𝑛 𝐿
= 𝑎 
𝑑
𝐿
(4.9) 
Mavhum yorugʻlik manbalari orasidagi a masofa proyeksiyalangan tasvirlar 
orasidagi A masofa orqali aniqlanadi. Tajriba geometriyasidan biz quyidagi 
munosabatni olamiz: 
𝑎 = 𝐴 

𝐿
1
𝐿
2
(4.10) 

---

192 
77-rasm. Yuqoridagi: ikki nurli interferensiya uchun fokus masofasi F=200 mm 
boʻlgan nurning linzasiz yoʻli Pastdagi: fokus masofasi F = 200 mm boʻlgan linza 
yordamida mavhum yorugʻlik manbasini proyeksion ekranda proyeksiyalashdagi 
nur yoʻli.