Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
1-laboratoriya ishi 
QATTIQ JISMLARNI CHIZIQLI KENGAYISH KOEFFITSIYENTINING 
TEMPERATURAGA BOGʻLIQLIGINI OʻRGANISH 
(
Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 4, 7, 9, 12, 37, 39, 43, 57.
)
 
 
Tajriba 
maqsadi:
Latun, 
poʻlat 
va 
shishani 
chiziqli 
kengayish 
koeffitsiyentlarining temperaturaga bogʻliqligini oʻlchash
 
Qisqacha nazariya: 
Qattiq jismlar ma′lum shaklga va hajmga ega boʻlishlari bilan 
xarakterlanadi. Qattiq jismlar bir-biridan ichki tuzilishi jihatidan batam om farq 
qiluvchi kristall va amorf jism lar koʻrinishida uchraydi. Lekin hozirgi zamon 
fizikasida qattiq jism deganda kristall jismlar nazarda tutiladi, amorf jismlar oʻta 
qovushoq suyuqlik sifatida qaraladi. Kristall jismlarda atom yoki molekulalar bir-
biriga nisbatan ma′lum bir tartibli vaziyat egallab joylashadi. Buning oqibatida 
kristallning tashqi koʻrinishi ma′lum geometrik shaklga ega boʻladi. Agar kristall 
tarkib topgan zarralarni bir-biriga toʻgʻri chiziq bilan tutashtirsak, fazoviy yoki 
kristall panjara deb ataladigan panjara hosil boʻladi. Kristallning ayrim zarralari 
panjarani hosil qilgan chiziqlarning kesishgan nuqtalarida — panjara tugunlarida 
joylashgan boladi. Bu zarralar musbat va manfiy ionlar, neytral atom va 
molekulalar bolishi mumkin. 
Qizdirilgan jism oʻlchamlarining kattalashuvi, sovutilganining esa, kichiklashuvi 
kundalik hayotdan ma′lum. Haroratning koʻtarilishi natijasida jism chiziqli 
oʻlchamlarining va hajmining ortishiga 
issiqlikdan kengayishi
deyiladi. 
Harorat ortishi bilan atomlarning toʻla energiyasi ortadi, demak issiqlik tebranma 
harakat amplitudasi ortadi. Natijada qattiq jism zarralarining muvozanat holatlari 
orasidagi oʻrtacha masofa kattalashadi, ya′ni issiqlikdan kengayish roʻy beradi.