Umumiy doc

Kontaktsiz va kontaktli datchiklarning tizim bilan bog‘lanish sxemalari
. 
 a - kontaktsiz datchikning tizim chiqishi bilan bog‘lanishining sxematik ko‘rsatilishi, 
b
, v - datchiklariing kontaktli 
o‘zgartkich bilan ulangan ikki usuliniig sxematik ko‘rsatilishi. 
 
15.1-rasm, a da kontaktsiz datchikning chiqishi bilan bog‘lanishi sxematik 
ko‘rsatilgan. 15.1-rasm b, v da esa datchiklarning kontaktli o‘zgartkich bilan 
ulanishining ikki usuli sxematik ko‘rsatilgan. 
15.1-rasmda quyidagilar shartli ravishda tasvirlangan: 1-boshqarish ob’ekti; 2-
datchikning o‘lchash elementi; 3-kontaktsiz ikkilamchi asbob (datchik o‘zgartkichi); 
3-kontaktli o‘zgartkich; 4-tizimning kirish signallarini qabul qilish bo‘g‘ini; 5- 
boshqarish tizimi; U-datchikni ta’minlovchi kuchlanish. 
Ijro etuvchi mexanizmlarga talablar asosan boshqarish ob’ekti tomonidan va 
biroz darajada boshqaruvchi tizim tomonidan belgnlanadi. Haqiqatdan, agar, 
masalan, ijro etuvchi organ biror kontaktor bo‘lsa, u holda uning xarakteristikalari 
birinchi navbatda bu kontakt ulaydigan zanjirlarning quvvati bilan belgilanadi. 
Ikkinchi tomonidan, tizim tarkibiga kiruvchi chiqish kuchaytirgichlarining 
nomenklaturasi, odatda, ancha cheklangan va boshqaruv ob’ekti turli ijro etuvchi 
mexanizmlarining katta spektrlarini har doim ham «qoplab» ololmaydi. 
Buyurtmachining vazifasi shundan iboratki, ijro etuvchi organlarni, asosan, 
tizimning kuchaytirgichlariga bo‘ladigan yuklanishlarning qiymati va xarakteri 
bo‘yicha imkoni boricha maksimal darajada bir xillashtirishga erishishdir. Bundan 
tashqari, agar ob’ekt uchun noelektrik tabiatdagi boqaruvchi signal talab qilinsa, u 
holda ishlab chiquvchi tegishl o‘zgartkichni tanlab olishi kerak. 
Ijro etuvchi mexanizmlar nomenklaturasi va qiymati aniqlangandan so‘ng 
buyurtmachi boshqarish tizimi tarkibiga kiruvchi chiqish kuchaytirgichlarining
xarakteristikalari va nomenklaturasiga qo‘yiladigan asoslangan talablarni ta’riflab 
berishi kerak. 
Ba’zi ijro etuvchi mexanizmlar shunday tuzilganki, ularda kiruvchi boshqaruv 
signali turli xil mexanik va elektr moslamalar hisobiga boshqaruvchi kirish signalini 
xotiraga olish amalga oshiriladi. Bunday mexanizmni ishga tushirish uchun uning 
kirishiga impuls tarzidagi boshqaruvchi signal berish etarli. Bu signal olingandan 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

432 
so‘ng mexanizm unga o‘chirish haqidagi maxsus signal berilmaguncha ulangan holda 
turadi. Bunday mexanizmga misol tarzida xonadagi oddiy elektr o‘chirgich 
(viklyuchatel) ni keltirish mumkin. 
Boshqa turdagi ijro etuvchi mexanizmlar kirishda ulanishga signal bor ekan, 
ulangan holda turadi va agar boshqaruvchi signal bo‘lmasa, uziladi. Bunday ijro 
etuvchi mexanizmga misol tarzida uyga kiraverishdagi elektr qo‘ng‘irog‘i tugmachasi 
xizmat qilishi mumkin. 
Ijro etuvchi mexanizmning biror turini tanlash texnologik jarayonning o‘ziga 
xos xususiyatlariga bog‘liq bo‘lib, tizimning kirish qurilmalari strukturasiga va 
axborotni chiqarish dasturiga katta ta’sir qiladi. Bu ta’sir xotirali mexanizmlarni 
boshqarish uchun ikkita boshqaruvchi buyruqni - ulashga va uzishga alohida 
buyruqni shakllantirish zarurligi (xotirasiz ijro etuvchi mexanizmlarda buning 
zarurati yo‘q) bilan belgilanadi. Ayrim hollarda biror sababga ko‘ra ikki 
boshqaruvchi kirishli mexanizmlardan foydalanish mumkin bo‘lmaganda, lekin tizim 
chiqishida 
xotirlash 
talab 
qilinganda, 
bu 
xotirani 
tizimning 
chiqish 
kuchaytirgichlariga «ko‘chirishga» to‘g‘ri keladi, ya’ni ulash va uzish uchun 
kirishlari alohida bo‘lgan ijro etuvchi mexanizmlarni boshqarishga o‘xshash maxsus 
xotirali kuchaytirgichlardan foydalanishga to‘g‘ri keladi. 
Ko‘pincha ijro etuvchi mexanizmning quvvati eki boshqa xarakteristikalari uni 
bevosita tizimning kirish kuchaytirgichlari orqali boshqarishga imkon bermaydi. By 
holda moslovchi element o‘rnatishga to‘g‘ri keladi (odatda bu rele bilan ishlaydigan 
dastlabki kuchaytiruvchi oraliq blokidir), u o‘z kirish parametrlari bo‘yicha tizim 
kuchaytirichlariga to‘g‘ri kelishi, chiqish parametrlari bo‘yicha esa ijr etuvchi 
mexanizmlarga to‘g‘ri kelishi lozim. 
SHunday qilib, boshqarish ob’ekti bilan tizim o‘rtasidagi aloqani ta’minlash 
uchun buyurtmachi quyidagilarni bajarishi kerak: 
1)
boshqarish tizimining kirish va chiqish axborotlari hajmini analogli (uzluksiz) 
va diskret signallari bo‘yicha alohida-alohida ishlab chiquvchi bilan aniqlashi 
va kelishib olishi; 
2)
diskret va analogli kirish signallarining ma’qul bo‘ladigan (boshqarish tizimi 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

433 
bilan tutashish nuqtai nazaridan) parametrlarini ishlab chiquvchi bilan 
aniqlashi va kelishib olishi; 
3)
tizimning datchiklar zanjirlari bilan galvaniq ajralishini talab qiluvchi hamma 
kirishlarini sanab chiqishi va tizimni ishlab chiquvchi bilan bunday ajralishni 
amalga oshirish usullarini kelishib olishi (kontaktli kirishdan yoki tizimning 
kirish qurilmalaridagi sxemali echimlardan foydalanish); 
4)
diskretli va analogli signallar datchiklarini talab qilingan xarakteristikalarni 
(chiqish kuchlanishi amplitudasi, yuklanish toki, datchik turi, ishonchlilik va 
hokazo) hisobga olgan holda tanlashi; 
5)
boshqarish ob’ekti ijro etuvchi mexanizmlarini imkoni boricha tizimning 
chiqish kuchaytirgichlari nomenklaturasini hisobga olgan holda tanlash; 
6)
ijro etuvchi mexanizmlarning chiqish kuchaytirgichlari va kirish zanjirlari 
parametrlari mos kelmagan holda tegishli moslovchi o‘tish qurilmalarini 
tanlash, shuningdek, ularni ob’ektda joylashtirish o‘rnini aniqlashi; 
7)
tizimdan ob’ektga chiquvchi va boshqaruvchi signalni xotirlashni talab 
qiluvchi hamma chiqishlarni sanab chiqishi (bunda xotirali ijro etuvchi 
mexanizmlar bilan ta’minlanganlarni ajratish kerak); 
8)
boshqarish tizimi tarkibiga kiruvchi analogli-rakamli va raqamli-analogli 
o‘zgartkichlarga qo‘yiladigan zarur talablarni (aniqlik almashtirish tezligi, 
chiqish signalining shakli va xarakteri) aniqlashi; 
9)
datchiklar va kirish qurilmalari orasidagi aloqa liniyalarini ta’minlash, 
shuningdek, tizimning chiqish tizimlari va ijro etuvchi mexanizmlar orasidagi 
aloqani mazkur ob’ekt uchun kabel aloqasi (o‘tkazish usullari, xalaqit 
berishlarga bardoshliligi va boshqalar) talablariga o‘ziga hoslikni hisobga 
olgan holdagi aloqa liniyasini va ishlab chiquvchining talablarini (aloqalarning 
yo‘l qo‘yilgan uzunligi, biriktirish usullari, halaqit berishning ta’sirini 
pasaytirish va boshqalar) ta’minlashi. 
Buyurtmachining sanab o‘tilgan ishlarni bajarishi (albatta, tizimni ishlab 
chiquvchi ishtirokida) tizimni boshqarish ob’ektiga yanada ishonchli bog‘lashga va 
keyinchalik mumkin bo‘ladigan o‘zgartirishlar va qayta ishlashlarni ancha 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

434 
qisqartirishga imkon beradi.