Umumiy doc

O‘lchov asbobi ko‘rsatishining kechikishi
uning inersiyasini, ya’ni kattalik 
o‘zgargan vaqtdan asbob ko‘rsatishining siljishigacha o‘tgan vaqtni xarakterlaydi. 
Asbob ko‘rsatishining kechikishi qancha kam bo‘lsa, asbobning sifati shuncha yuqori 
bo‘ladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

33
O‘lchash vositalarining umumlashgan xarakteristikasi asosiy va qo‘shimcha 
xatoliklarning chegaraviy qiymatlari bilan, shuningdek, o‘lchash vositalari aniqligiga 
ta’sir etuvchi boshqa parametrlar bilan ifodalanadigan aniqlik sinfidan iborat; 
parametrlarning qiymati o‘lchash vositalarining ayrim turlari uchun standartlarda 
belgilangan. O‘lchash vositalarining aniqlik sinfi ularning aniqlik xossalarini 
xarakterlaydi, ammo ular shu vositalar yordamida olib borilgan o‘lchashlarning 
bevosita ko‘rsatkichi bo‘la olmaydi.CHunki aniqlik o‘lchash usullariga hamda 
o‘lchash o‘tkazilayotgan sharoitga ham bog‘liq. Yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatoliklar 
chegaralari keltirilgan (nisbiy) xatoliklar ko‘rinishida berilgan o‘lchash asboblari 
uchun quyidagi sonlar qatoridan olingan aniqlik sinfi beriladi: 
(1, 1,5; 2,0; 2,5; 3; 4; 5; 6)
·
10
n
, bu erda, n = 1,0; — 1; -2 va hokazo. 
O‘lchash asbobining aniqlik sinfi foizlarda hisoblangan eng katta keltirilgan 
xatolikka teng: 
%
100
%
100
min
max
max
max
max
⋅
−
∆
=
⋅
∆
=
=
N
N
X
N
X
j
A
A
(1.15) 
Turli o‘lchov asboblari uchun Davlat standartida turli aniqlik sinflari qabul 
qilingan. Ular asbobning siferblatida ko‘rsatilgan. Masalan, shkalasi 0—100°S dan 
iborat bo‘lgan logometrni darajalash natijasida mutlaq xatolikning quyidagi 
qiymatlari olingan: 
SHkalasi belgisi, °S . . . 0 20 40 60 80 100 
Mutlaq xatolik,
∆
x, °S ... 0,4 1,6 1,0 0,4 0 - 0,6 
Bu erda, logometrning keltirilgan xatosi 
%
6
,
1
%
100
100
6
,
1
%
100
max
=
⋅
=
⋅
∆
=
N
X
j
YUqorida keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra aniqlik sinfini 2,0 ga teng deb 
olamiz (yaxlitlash kattalashtirish tomon olib boriladi). 
Yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari chegaralari foizlarda ifodalanadigan nisbiy 
xatoliklardan iborat asboblarning aniqlik sinflari qavs ichida yozilgan sonlar bilan 
belgilanadi (masalan, 5%), bu sonlar yo‘l qo‘yiladigan asosiy nisbiy xatoliklar 
qiymati bilan ustma-ust tushadi. Masalan, 2,5 aniqlik sinfidagi, shkalasi 0—100 mV 
bo‘lgan millivoltmetr uchun shkalaning ixtiyoriy belgisida asosiy nisbiy xatolik 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

34
±2,5% dan oshmaydi, ya’ni shkalaning ixtiyoriy belgisida mutloq xatolik (mV larda) 
к
X
X
⋅
±
≤
∆
100
5
,
2
bu erda, X
k
 — asbobning ko‘rsatishi
. 
Yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari shkala uzunligi bilan aniqlanadigan me’yorlovchi 
qiymatlarga bog‘liq foizlarda ifodalanadigan asboblarning aniqlik sinflari burchakcha 
bilan ajratib qo‘yilgan sonlar bilan belgilanadi (masalan, 05; 1,5), bu sonlar yo‘l 
qo‘yiladigan asosiy keltirilgan xatoliklar qiymati bilan ustma-ust tushadi. 
Masalan, shkalasi 5—50 mV va aniqlik sinfi 2,5 bo‘lgan millivoltmetr uchun 
yo‘l qo‘yiladigan asosiy mutlaq xatolik quyidagi ifoda bo‘yicha (mVlarda) 
hisoblanadi: 
1
,
1
100
45
5
,
2
100
5
,
2
±
=
⋅
±
=
⋅
±
=
H
к
N
X
bu erda, N
H
 = N
max
 - N
min
 va N
min
 asbob shkalasining oxirgi va boshlang‘ich qiymatlari. 
O‘lchash uchun asbob tanlashda uning aniqlik sinfi asosiy chegaraviy mutloq 
xatolik bilan aniqlanishini e’tiborga olish lozim, bu xatolik shkalaning turli 
belgilarida nisbiy xatolikning turli qiymatlariga mos keladi. 
Masalan, shkalasi 0...150 mV va aniqlik sinfi 1,5 bo‘lgan millivoltmetr uchun 
asosiy chegaraviy mutloq xatolik 2,25 mV ga teng bo‘lib, shkalaning 25 va 100 mV 
belgilarida nisbiy xatolik tegishlicha quyidagiga teng bo‘ladi (% larda): 
25
,
2
100
100
25
,
2
9
100
25
25
,
2
100
100
25
±
=
⋅
±
=
±
=
⋅
±
=
⋅
∆
=
b
X
X
b
к
Nisbiy xatolikni kamaytirish maqsadida o‘lchash asbobi shkalasining yuqorigi 
chegarasini shunday tanlash lozimki, o‘lchanayotgan kattalikning kutiladigan qiymati 
(ko‘rsatishi) uning oxirgi uchinchi qismida (yoki oxirgi yarmida) joylashishi 
maqsadga muvofiq. 
O‘lchash vositalarining xatoliklari statistik va dinamik xatoliklarga bo‘linadi.