198
oqimi, chap silindriga esa zaiflashmagan oqimi kiradi.
Bu esa silindrlardagi gaz
harorati va bosimining farqlari hosil bo‘lishiga olib keladi.
Obtyurator uzluksiz nur chiqarib turganida nur qabul qilgich silindrlaridagi gaz
soviydi va bosim kamayadi, natijada silindrlarda bosimning vaqti-vaqti bilan
pulsasiyalanishi yuz beradi. Gaz analizatorning ko‘rsatishlari aniqligini oshirish
uchun silindrlariga inert gazlari qo‘shilgan tahlil qilinayotgan gaz to‘ldiriladi. Hyp
qabul qilgichning silindrlari faqat tahlil qilinayotgan komponent va infraqizil nurlarga
inert bo‘lgan azot bilan to‘ldirilgani uchun bosimning pulsasnyalanishi
faqat tahlil
qilinayotgan gaz yutadigan nurlanish spektri hisobigagina vujudga keladi. SHunday
qilib, asbobda tanlab yutishga va tahlil qilishga erishiladi.
Hyp qabul qilgich 9 da bosimning o‘zgarishi kondensatorli mikrofon 10 da
o‘zgaruvchan tokka aylanadi. Bu tok kuchaytirgichida kuchaytirilib, reversiv dvigatel
12 ga beriladi va uning rotori aylana boshlaydi. Bu erda, kompensasiyalovchi
kamera 13 ning qaytaruvchi porsheni biror tomonga surilib,
yutuvchi qatlamning
qalinligini oshiradi yoki kamaytiradi. Nur qabul qilgich silindrlariga tushayotgan nur
oqimlari bir-biriga teng bo‘lib qolgan paytda nur qabul qilgichdan chiqayotgan elektr
signali yo‘qoladi va dvigatel to‘xtaydi. SHunday qilib, kamera 13 porshenining
vaziyati doimo tahlil qilinayotgan komponent konsentrasiyasiga mos keladi.
Porshenning bu vaziyati o‘z navbatida reoxord 14 orqali ikkilamchi asbob 15 bilan
qayd etiladi. Uglerod qo‘shoksidini o‘lchash chegaralari 0—1 dan O—100% gacha.
Asosiy xatolik ±2,5%. Gaz aralashmasi sarfi 8,3 sm
3
/s, bosim 0,3 kPa. Ko‘rsatishlarni
aniqlash vaqti 30 s. CHiqish signali 0—5 mA.
Bayon qilingan OA-2209 turidagi gaz analizatori differensial (ikki nurli, ikki
kanalli) kompensasiyalovchi asbobdir. Uning asosiy kamchiligi nurlatkichlarning
eskirishi, ish
kyuvetlarining ifloslanishi, shishalar shaffofligining o‘zgarishi va shu
kabilar tufayli shkala noli vaziyatining o‘zgarib turishidir.
Bevosita o‘lchaydigan bir nurli gaz analizatorida nolning turg‘unligi ancha
yuqori bo‘ladi. Bu asbob differensial asbobga qaraganda tanlovchanligi yuqoriligi
bilan farq qiladi. Masalan, metanni tahlil qilishda SO
2
, SO va namning ta’siri bir nurli
asbob uchun ikki nurli asbobga qaraganda 3—5 marta kam bo‘ladi.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
199
Ultrabinafsha nurlari yutiladigan gaz analizatorlarida havodagi simob bug‘lari
konsentrasiyasini, xlor,
vodorod sulfid, azot qo‘shoksidi va boshqa moddalarning
konsentrasiyasini o‘lchashda qo‘llaniladi.
Ultrabinafsha nurlarning manbai simobli lampalar bo‘lib, ular chiqargan
nurlarning ko‘p qismi ultrabinafsha nurlar bo‘ladi. Nurlanishni qo‘shimcha
monoxromatlash uchun shisha svetoforlardan foydalaniladi,
ular tahlil qilinayotgan
modda yutilishining maksimumi vaziyatiga qarab tanlanadi.
Ultrabinashfa nurlanishni elektr signaliga aylantirish uchun fotoelementlar va
fotorezistorlardan foydalaniladi.
Amalda ultrabinafsha nurlarni yutadigan elektr kompensasiyali ikki nurli gaz
analizatorlari, optik kompensasiyali gaz analizatorlari,
shuningdek, bevosita
o‘lchaydigan, ultrabinafsha nurlarni yutadigan bir nurli gaz analizatorlari ham
ishlatiladi.
6.6-rasmda bir nurli ultrabinafsha nurlarni yutadigan gaz analizatorning blok-
sxemasi ko‘rsatilgan. Asbobda bitta manba 1 va bitta foto qabul qilgich 8 bor.
Manbaning nurlanishini elektr dvigatel 2 aylantiradigan obtyurator 3
uzadi va u
qarama-qarshi fazalarda o‘zgaradigan ikkita bir xil oqimga bo‘linadi. Bu oqimlarning
har qaysisi tegishli optik yorug‘lik filtri — ish filtri 5 va taqqoslash filtri 6 dan o‘tadi.
Filtrlarning shaffoflik polosalari berkitilmaydi va f
1
, f
2
chastotalar chegarasida
to‘plangan. Nurlarning filtrlangan oqimlari ish kyuveti 7 dan o‘tadi, bu kyuvet orqali
nurlanishni f
1
chastotada yutadigan tahlil qilinayotgan gaz kyuvet 7 ga haydaladi,
so‘ngra oqim umumiy nur qabul qilgichga keladi. Kyuvet 7 da tahlil qilinayotgan,
komponent bo‘lmaganida ish va taqqoslash oqimlarining jadalligi nolni rostlash
6.6 –
расм
Do'stlaringiz bilan baham: 
