Umumiy doc

Termoelektr termometr (termojuft) bilan ishlaydigan 
me’yorlovchi o‘zgartkichning sxemasi. 
O‘zgartkichning sxemasi 2.12-rasmda keltirilgan. Bu erda, 
I
— o‘lchash 
konturi; II — kompensasiya konturi. I konturda tuzatuvchi ko‘prik TK, chiqish toki 
I
chiq
bo‘lgan kuchaytirgich K
1
va rezistor R
t
bor.
 
I konturga G‘ va D uzayturuvchi o‘tkazgichlar yordamida termojuft AV 
ulangan. Tuzatuvchi (korrektorlovchi) ko‘prik termojuftning bo‘sh uchi haroratining 
Im
б
II 
R
kk
K 
H 
+ 
I 
∆
U 
TK 
D 
F 
+ 
- 
B 
A 
U 
+ 
- 
K
2
I 
чиқ
I 
чиқ
R
mn
K
1
MK 
Я
K 
С
b 
d 
a 
R
m
R
1
R
2
R
3
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

69
o‘zgarishiga avtomatik tuzatma kiritish uchun, shuningdek, o‘lchashning kuyi 
chegarasi 0°S ga teng bo‘lmagan o‘zgartkichlarda boshlang‘ich termo EYUK ni 
kompensasiyalash uchun mo‘ljallangan. Ko‘prik manbaining 
ab
diagonaliga 
o‘zgarmas tokning barqarorlashtirilgan kuchlanishi ulangan. R
1
,R
2
va R
3
rezistorlar 
— manganindan, R
m
rezistor esa misdan yasalgan. K
1
kuchaytirgich ikkita kaskaddan 
iborat: ikki taktli ikki yarim davrli sxema bo‘yicha bajarilgan magnit MK va 
o‘zgarmas tokning kuchayishi rejimida ishlovchi yarim o‘tkazgichli kuchaytirgich K. 
Kuchaytirgich K
1
- nol—indikator vazifasini bajaradi. 
II kompemsasiya konturiga R
kk
rezistor va teskari bog‘lanish (aloqa) 
kuchaytirgichi K
2
kiradi. Bu kuchaytirgich K
1
kuchaytirgichga o‘xshaydi, lekin 
kuchaytirgichning chiqish toki bo‘yicha chuqur manfiy bog‘lanish bilan ulangan. K
2
kuchaytirgichning 
I
mb
, chiqish toki II konturning ishchi toki hisoblanadi va bu tok R
kk
qarshilik 
bo‘ylab 
o‘tganda 
unda 
II 
kontur 
tomonidan 
U
kk
=
I
mb
·
R
kk
kompensasiyalovchi kuchlanish vujudga keltiriladi. I kontur tomonidan R
ab
rezistorga 
tuzatuvchi ko‘prik TK ning sd o‘lchov diagonalida vujudga keluvchi U
cd
(1 
kuchlanish bilan ko‘shilgan E
AB
(t,t
0
) termoelektr o‘zgartkich signali keltiriladi. Bu 
kuchlanish, 
yuqorida 
aytilganidek, 
termoo‘zgartkichning 
bo‘sh 
uchlaridagi 
haroratning tuzatmasiga teng, ya’ni U
cd
=E
AB
(t’
0
,t
o
). 
SHunday qilib, bu E
AB
(t,t
0
)= E
AB
(t,t’
0
)+U
cd
ga teng yakka signal U
kk
kuchlanish 
bilan taqqoslanadi. 
∆
U=E
AB
(t,t
0
)-U
kk
ga teng nobalanslik K
1
kuchaytirgichga beriladi, 
u erda o‘zgarmas tokning 
∆
U signali avval magnit kuchaytirgich MK da o‘zgaruvchi 
tok signaliga aylantiriladi, so‘ngra kuchaytiriladi va yana o‘zgarmas tok signaliga 
aylantiriladi, u o‘zgarmas tokning yarim o‘tkazgichli kuchaytirgichi YAK da 
ko‘shimcha ravishda kuchaytiriladi. K
1
kuchaytirgichning chiqish signali 
I
chiq
tokini 
vujudga keltiradi, u R
TN
tashqi zanjirga keladi va keyin kuchaytirgich orqali teskari 
aloqa kuchaytirgichi K
2
ga keladi. K
2
ku chaytirgichning 
I
t6
chiqish toki o‘zgaradi va 
R
kk
rezistorda 
U
kk
, 
kuchlanish 
pasayishini 
(tu 
shishini) 
∆
U 
nobalans 
kompensasiyalashning statik xatosi deb ataluvchi biror kichik 
δ
U kattalikkacha 
o‘zgartiradi. 
Kompensasiyalashning statik xatosining mavjud bo‘lishi I
 
o‘lchash konturida 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

70
kompensasiyalanmagan tok o‘tishga olib keladi. Bunda o‘lchanuvchi termoEYUK 
qanchalik katta bo‘lsa, bu tok shunchalik katta bo‘ladi. 
Statik avtokompensasion sxema bo‘yicha bajarilgan qurilmalarda bunday 
xatolikni yo‘qotib bo‘lmaydi, chunki o‘zgartkichning 
I
chiq
chiqish toki va 
kompensasiya konturining 
I
tb
toki bu xatolikning mavjudligi bilan aniqlanadi va unga 
mutanosibdir. SHu bilan birga avtokompensasion sxemaning statik xatosi, agar 
kuchaytirish 
koeffisienti 
katta 
bo‘lgan 
kuchaytirgich 
foydalanilsa, 
ancha 
kamaytirilishi mumkin. 
Endi o‘lchanayotgan termo EYUK E
AV
(t,t
0
) bilan o‘zgartkichning chiqish toki 
I
chiq
orasidagi matematik bog‘lanishni qarab chikamiz. 
YUqorida aytilganlarga muvofiq 
∆
U=E
AB(
t
,
t
0)
-U
kk
(2.43) 
K
1
va K
2
kuchaytirgichlarning chiqishida quyidagi signallar shakllanadi: 
кир
k
кир
k
чик
R
U
K
I
K
I
∆
=
⋅
=
1
1
(2.44) 
чик
k
Тб
I
K
I
⋅
=
2
(2.45) 
bu erda, K
k
1
va K
k
2
— kuchaytirgich K
1
va K
2
larning kuchaytirish 
koeffisientlari; 
I
kir
= 
∆
U/R
kr
kuchaytirgichning kirish zanjirida 
∆
U signal vujudga 
keltiradigan tok; R
kir
— K
1
kuchaytirgich kirish zanjirining qarshiligi. R
kk
rezistorda 
kuchlanishning tushishini topamiz: 
kk
чик
к
кк
Тб
kk
R
I
К
R
I
U
⋅
⋅
=
⋅
=
2
(2.46) 
(2.43), (2.44) va (2.46) ifodalar orqali ushbuni topamiz: 
I
chiq
=K
·
E
AB(
t
,
t
0)
(2.47) 
bunda me’yorlovchi 
kk
k
k
кир
R
K
K
R
K
⋅
+
=
2
1
/
1
o‘zgartkichning o‘zgartirish koeffisienti 




⋅
=
∞
→
)
/(
1
2
1
kk
k
k
R
K
K
да
K
SHunday qilib, me’yorlovchi o‘zgartkichning chiqish toki termoelektr 
o‘zgartkich (TEO‘) ning signaliga mutanosib bo‘ladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

71
Kirish signalining qiymatiga qarab, termoelektr o‘zgartkichlar bilan ishlovchi 
me’yorlovchi o‘zgartkichlar 0,6...1,5 aniqlik sinflariga ega.