234
suyuqliklarning optik xossalari bir xil bo‘lgan xollarda
har ikki fotoelementning
yoritilganligi bir xil bo‘ladi va ko‘prik diagonalida tok bo‘lmaydi. Agar
tekshirilayotgan suyuqlik etalon suyuqliknikidan farq qiladigan konsentrasiyaga ega
bo‘lsa (kuchli yoki kuchsiz bo‘yalgan bo‘lsa), u holda ko‘prikning diagonalida tok
paydo bo‘lib, uning kattaligi konsentrasiyaga funksional bog‘liq bo‘ladi.
Optik qismining nisbatan murakkabligi va
sxema elementlari spektral
tavsiflarining o‘lchash natijalariga ta’sir qilishi bu asboblarning kamchiligi
hisoblanadi. Bunday asboblarning xatoligi kyuvet darchalarining va nurlar yo‘lidagi
boshqa elementlarning bir xilda ifloslanmasligi tufayli katta bo‘ladi.
Suyuqlikda erimay qolgan muallaq zarralar konsentrasiyasini nazorat qilish
uchun loyqa muhitlarda yorug‘likning sochilishiga asoslangan usullar qo‘llaniladi.
Agar loyqa muhit orqali yorug‘lik oqimi o‘tkazilsa,
u holda uning bir qismi
suyuqlikdagi zarralar orqali sochiladi. Nazorat qilinayotgan suyuqlikda muallaq
zarralar konsentrasiyasi qancha yuqori bo‘lsa, yorug‘lik okimining shuncha katta
qismi sochiladi. Bu erda, nazorat qilinayotgan suyuqlik orqali o‘tayotgan yorug‘lik
oqimi jadalligining kuchsizlanishi ham (turbidimetrik o‘lchash), yorug‘lik oqimining
sochilish jadalligi ham (nefelometrik o‘lchash) konsentrasiya o‘lchovi bo‘lishi
mumkin.
Ikki optik kanali bor nefelometrning
prinsipial
sxemasi
6.28-
rasmda
ko‘rsatilgan. YOrug‘lik oqimi manba 1
dan chiqib, shisha darchalar 3
bilan
jihozlangan o‘lchash kamerasi 2 orqali
o‘tadi. Kamera 2 orqali o‘tgan yorug‘lik
oqimi taqqoslash kanaliga
yo‘naladi,
sochilgan yorug‘lik oqimi esa o‘lchash
kanaliga
yo‘naladi.
Har
ikki
oqim
obtyurator 4 yordamida navbatma - navbat
fotoelement 5 ga tushadi. Sochilgan yorug‘lik oqimi
bilan taqqoslash oqimi
o‘rtasidagi farq (ayirma) muallaq zarralar konsentrasiyasiga bog‘liq bo‘ladi.
6.28 –
расм
.
Не
ф
елометрнинг
принципиал
схемаси
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
235
Nefelometrlarda
yorug‘lik
oqimlarining
kompensasiyalanish
prinsipidan
foydalaniladi, buning uchun ularning notengligi mavjud bo‘lganida elektron
kuchaytirgich chiqishiga ulangan reversiv dvigatel RD asbob strelkasini optik pona 6
sari siljitib, yorug‘lik oqimlarini tenglashtiradi.
Nefelometrlar asosan emulsiyalarni tahlil qilishda va qisman oqova suvlardagi
neft mahsulotlari miqdorini tahlil qilishda ishlatiladi.
Turbidimetrik analizatorlar ichimlik va oqova suvlarning loyqaligini,
tindirgichlar va texnologik
uskunalardagi shlam sathini, suspenziyalardagi zarralar
konsentrasiyasini o‘lchashda qo‘llaniladi. Turbidimetrik analizatorlar suv loyqaligini
o‘lchaydigan O—3 dan 0—500 mG/l gacha o‘lchash
chegarasiga ega, o‘lchash
xatoligi ±2% dan oshmaydi.
Konsentrasiyani aniqlashning polyarimetrik usuli ba’zi optik jihatdan aktiv
moddalarning ulardan o‘tayotgan qutblangan yorug‘likning qutblantirish tekisligini
aylantirish xossasidan foydalanishga asoslangan. Optik jihatdan
aktiv moddalari bor
eritmalar qutblanish uchun qutblanish tekisligini aylantirish burchagi
a
eritma
qalinligi bir xil turganida shu eritma qatlamiga mutanosib bo‘ladi:
a
=
a
0
∙
l
∙
s, (6.21)
bu erda a
0
—qutblanish tekisligining qutblangan yorug‘lik haroratiga, uning to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lgan
solishtirma aylanishi; l — qatlam qalinligi; s — eritmaning konsentrasiyasi.
SHunday qilib,
α
0
ning qiymatini bilgan holda,
l
ni o‘lchangan
qiymati
bo‘yicha konsentrasiya s ni aniqlash mumkin.
6.29- rasmda avtomatik polyarimetrning prinsipial sxemasi keltirilgan.
YOrug‘lik nurlari manba 1 dan chiqib linza 2 yordamida parallel tutamga yaqinroq
yorug‘lik
tutamiga
aylantirilgach,
interferension
filtr
3
dan
o‘tib,
monoxromatik
bo‘lib
qoladi.
Polyarizator 4 bu nurlanishni azimuti
ma’lum qutblangan chiziqli nurlanishga
aylantiradi. Modulyator 5 (masalan
Faradey
yacheykasi)
qutblanish
6.29 –
расм
.
Do'stlaringiz bilan baham: