Umumiy biologiya

Fotoperiodlik.  Yerning  quyosh  atrofida  aylanishi  natijasida  unga 

tushayotgan  yorug'lik davrlar bo'yicha o'zgaradi. Buning natijasida fasllar, kun va 

tunning uzun yoki qisqaligi kelib chiqadi. Yorug'likning ta'sir qilish tezligiga qarab 

o'simliklar  o'zlarining  hayot-faoliyatini  o'zgartiradi.  Yorug'  kunning  uzunligi  va 

haroratning  o'zgarishiga  qarab  organizmlar  «vaqtni  aniqlaydi»,  yorug'lik 

parametrlari  miqdorini  belgilaydi.  Organizmlarning  kunduz  bilan  tunni  farqlay 

olishi, shunga qarab ularning o'zgarish xislatlari fotoperiodizm deyiladi. 

---

 

61 

Fotoperiodizmning  mohiyati  kunduz  va  tunning  almashishi  ta'sirida 

organizmlarda  yuzaga  keladigan  morfologik,  biokimyoviy  fiziologik  xususiyatlar 

va funksiyalarning almashishi, uzun va qisqaligi qat'iyan geofizik qonunlar asosida 

o'tadi va hech qachon o'zgarish chizig'idan chiqmaydi. 

Fotoperiodizm  -  asosiy  turtki  (signal)  omili  bo'lib,  organizmlarning hayot-

faoliyatini 

kun 

va 

fasllar 

davomidagi 

maromlarini 

boshqarib 

turadi. 

O'simliklarning  o'sish,  ko'payish  va  rivojlanishiga  bog'liq  hamma  jarayonlar 

fotoperiodizm  nazorati  ostida  o'tadi.  O'simliklardagi  fotoperiodik  effekt,  ularning 

aktiv  sintez  davrida  gullashi  va  urug'lanishi,  mevasining  pishishi  bilan  yuzaga 

keladi.  

Shunday  qilib,  yorug'lik  o'simliklar  uchun  fotosintez  jarayonini  o'tab, 

biosferada  energiya  va  organik  modda  hosil  qilish  uchun  kerak  bo'lib,  hayvonlar 

uchun  esa  muhit  va  undagi  boshqa  jonzotlar  bilan  munosabatda  boiishda 

informator rolini o'ynaydi.