Умумий қисм 1-боб. ГеодезиятўҒрисида умумий маълумотлар 1-§. Геодезия фани ва унинг вазифалари

1.5-шакл. Горизонтал ва вертикал масофаларга
ер эгрилигини таъсирига оид.

∆

ОВ₀= R, OB' = R+∆h эканлигини инобатга олсак, Пифагор теоремасидан келиб чиқиб ёзишимиз мумкин[14].

Бундан

2R га нисбатан ∆h кичик эканлигини инобатга олсак

(1.10)

деб ёзишимиз мумкин.

(1.9) ва (1.10) формулаларга R=6371 км ва D қийматларини қўйиб ∆D ва ∆h ларни ҳисоблаб кўрамиз, ҳисоблаш натижалари 1.2 – жадвалда келтирилган.
Ҳозирги вақтда геодезик ўлчашларда масофа ўлчаш аниқлиги 1/1000000 эканлигини инобатга олсак, 10 км радиусдаги майдонни биз текислик деб олиб, масофа ўлчашда ер сфериклигини ҳисобга олмасак ҳам бўлади[6].
1.2-жадвал
Ер сфериклигини горизонтал ва вертикал масофаларга таъсири

D км	0.1	1	2	3	10	25	50
∆D cм			0.0007	0. 022	0. 82	12. 80	103
∆D /D			1:286000000	1:14000000	1:1200000	1:200000	1:50000
∆hcм	0.078	7.8	31	71	780	4905	19620

Юқори аниқликда 1 км масофадаги нуқталарни бир-бирига нисбатан баландлигини ўлчаш аниқлиги 1 мм эканлигини инобатга олсак, 1.2–жадвалдан шундай хулосага келишимиз мумкинки, вертикал масофа ўлчашда ер сфериклигини ҳисобга олиш керак.

Ўз-ўзини текшириш учун саволлар:


1. Геодезия фанининг илмий ва илмий-техник вазифаларини айтинг.

2. 
   Геодезия фани қандай фанларга бўлинади ва уларнинг вазифалари нималардан иборат.
   
3. 
   Ернинг шакли ва унинг ўлчамлари тўғрисида айтинг?
   
4. 
   Геодезияда қўлланиладиган координата системалари тўғрисида тушунча беринг? Уларнинг ҳар бирини тавсифланг.
   
5. 
   Абу Райҳон Беруний Ер радиусини қандай аниқлаган?
   
6. 
   Асосий сатҳий юза деганда нимани тушунасиз?
   
7. 
   Ер юзасида нечта сатҳий юза ўтказиш мумкин?
   
8. 
   Референц эллипсоид деганда нимани тушунасиз?
   
9. 
   Ер эллипсоидини шар билан алмаштириш шартини айтинг.
   
10. 
    Геодезик кенглик ва узоқлик таърифини беринг.
    
11. 
    Абсолют, шартли абсолют ва нисбий баландликларни тушунтиринг ва вертикал масофаларга Ер сфериклиги қандай таъсир кўрсатади айтинг?
    
12. 
    Қандай катталикдаги майдонни текислик деб олишимиз мумкин?