Умумий физика курсининг «Молекуляр физика» былимини

SAVOLLAR VA TOPSHIRIQLAR 
 
Osmos 
hodisasini 
molekulyar-kinetik 
nazariya 
nuqtai-nazaridan 
tushuntiring.  Nima uchun  Vant-Goff  qonuni  kichik  kontsentratsiyalar  uchun 
va dissosatsiyalanmagan aralashma moddalar uchun o’rinli ? 
 
ORALIQ NAZORAT SAVOLLARI VA TOPSHIRIQLAR 
 
1.  Barometrik  formula  (keltirib  chiqarish).  Molekulalarning  potentsial  
energiyalari  bo’yicha  taqsimoti  (Bol’tsman  taqsimoti).  eksperimental 
tekshirish (Perren tajribasi). 

---

 
79 
2.  Temperatura.  Tushunchani  rivojlanishi:  suyuqlikli  termometr,  gaz 
termometri.  Temperaturani  molekulaning  kinetik    energiyasi  orqali, 
Bol’tsman  taqsimotidan,  Karno  teoremasidan  aniqlash.  Temperaturaning 
absolyut  va  Tsel’siy  shkalasi.  Temperaturani  o’lchash.  Temperaturani 
termopara yordamida o’lchash. 
3.  Ideal  gaz.  eksperimental  gaz  qonunlari.  Aniqlanishi.  Molekulyar-
kinetik  model’.  Molekulyar-kinetik  nazariyaning  asosiy  tenglamasi 
(tushunarli  va  to’laqonli, sodda  yo’l  bilan  keltirib  chiqarish).  Temperaturani 
gaz  molekulasining  kinetik    energiyasi  orqali  aniqlash.  Gaz  molekulasi 
tezligini keltirib chiqarish. Normal sharoitda havo molekulasining tezligi. 
4.  Broun  harakati.  Bu  hodisani  tushuntirish  va  ta’riflash.  eynshteyn-
Smoluxovskiy 
formulasini 
keltirib 
chiqarish. 
Broun 
harakatini 
demonstratsiya qilish. 
5.  Gaz  molekulalarining  tezliklar  bo’yicha  taqsimoti.  Taqsimot 
funktsiyasi  nima.  Molekulalarni  tezlik  modullari  bo’yicha  taqsimoti 
(Maksvell  taqsimoti).  eng  ehtimolliy  tezlik,  molekulalarni  nisbiy  tezliklari 
bo’yicha  taqsimoti.  Molekulaning  o’rtacha  tezligi  va  o’rtacha  kvadratik 
tezligini  hisoblash  uchun  masalaning  qo’yilishi.  Taqsimotni  temperaturaga 
bog’liqligi. eksperimental tekshirish (Shtern tajribasi). 
6.  Molekulani  erkin  chopish  yo’lini  hisoblash.  Molekulalarni  o’zaro 
ta’sir  potentsial    energiyasi  (Leonard-Jons  potentsiali).  Molekula 
o’lchamlarini  baholash  (effektiv  kesim).  Molekulaning  Erkin  chopish  yo’li 
uchun  formulani  keltirib  chiqarish.  Normal  sharoitda  havo  molekulasining 
chopish yo’lini hisoblang. 
7.  Termodinamikaning  birinchi  qonuni.  Birinchi  qonunni  ifodalash:  a) 
Ichki    energiya  tushunchasidan  foydalangan holda; b)  Berktsikl  uchun  ichki  
energiya tushunchasini sistemaning holat funktsiyasi sifatida kiritish. 
Issiqlik uzatish, ish bajarish va ichki  energiya o’zgarishining ikki usuli. 
Ularni  molekulyar-kinetik nazariya  nuqtai-nazaridan  farqlang.  Ideal  va  Real 
gazlarning ichki  energiyalarini hisoblang. 
8. Sistemaning issiqlik sig’imi. Moddaning solishtirma va molyar isiqlik 
sig’imi.  Turli  jarayonlarda  issiqlik  sig’imi.  O’zgarmas  bosimda  issiqlik 
sig’imi  bilan  ichki    energiyaning  bog’lanishi. Gaz uchun  o’zgarmas  hajmda 
va  o’zgarmas  bosimda  issiqlik  sig’imini  hisoblash.  Issiqlik  sig’imi  klassik 
nazariyasining  muvaffaqiyatsizligi.  Issiqlik  sig’imi  Kvant  nazariyasini 
boshlang’ich tasavvurlari. 
9.  Gazlardagi  jarayonlar.  Izoxorik,  izobarik,  izotermik  va  adiabatik 
jarayonlar.  Politrop  jarayonlar.  Bu  jarayonlarni  amalga  oshirish  uchun 
misollar  keltirish.  Bu  jarayonlarnig  o’zaro  bog’liq  bo’lmagan  parametrlari 
bo’yicha grafiklari. Bu jarayonlar uchun Ideal gazlarda ishni, issiqlik miqdori 
va ichki  energiyani, entropiyani hisoblash. 

---

 
80 
10.  Adiabatik  jarayon.  Bu  qanday  jarayon  va  qanday  amalga  oshadi. 
Puasson  tenglamasini  keltirib  chiqaring.  Puasson  tenglamasini  adiabatik 
jarayonga  tadbiqi  (gazlarda  tovush  tezligini  hisoblash,  havoda  balandlik 
bo’yicha temperatura taqsimotini hisoblash). 
11.  Termodinamikaning  II  qonuni.  Issiqlik  mashinalarining  foydali  ish 
koeffitsientini hisoblash. Termodinamikaning II qonuni talqini. Karno tsikli. 
Karno teoremasining isboti va uni natijalari. Temperaturaning termodinamik 
shkalasi. 
12.  Entropiya.  Keltirilgan  issiqlik  miqdori  to’g’risida  Klauzius 
teoremasi.  entropiya  tushunchasini  kiritish.  entropiya  funktsiya  holati.  Ideal 
gazni bo’shliqqa muvozanatsiz adiabatik kengayishida entropiyani o’zgarishi. 
entropiyani  o’sish  qonuni.  Entropiya  va  sistemaning  ehtimolli  holati 
bog’lanishi. Fluktatsiyalar. 
13.  Ko’chish  hodisalari.  Ularni  fenomenologik  talqinlari  (FIK,  N’yuton 
va Fur’e qonunlari. Oqim va gradient tushunchalari). Diffuziya, yopishqoqlik 
va  issiqlik  o’tkazuvchanlik  koeffitsientlari  va  ularni  aniqlanishi.  Biror  gaz 
uchun  ko’chish  koeffitsientini  hisoblash,  gazlar  uchun  koeffitsientlar 
o’rtasidagi munosabat. Suyuqliklarda ko’chish hodisalari. 
14.  Siyraklashgan  gazlar.  Siyraklashgan  va  zich  gazlar  tushunchasini 
farqlanish kriter iyalari. Siyraklashgan va zich gazlarda ko’chish hodisalarini 
farqi.  D’yuar  idishlarini  ishlashi  uchun  gaz  bosimlarini  hisoblash  (g’ovak 
idishlar bilan tajriba). Vakuum olish va past bosimlarni o’lchash. 
15.  Real  gazlar.  Molekulalarning  itarishish  va  tortishish  kuchlarini 
hisobga  olish.  Van-der  Vaal’s  tenglamasidan  kelib  chiqadigan  xulosalar. 
Van-der-Vaal’s  va  endryus  izotermalari.  Kritik  holat  va  kritik  parametrlar. 
Mos holatlar qonuni. 
16.  Real  gazning  ichki    energiyasi.  Real  gazni  bo’shliqqa  kengayishi 
(Joul’  effekti).  Van-der-Vaal’s  gazining  ichki    energiyasini  hisoblang.  Real 
gazni  drossellash  (Joul’-Tomson  effekti).  Gazlarni  suyultirish  va  past 
temperaturalar olish. 
17. Suyuqliklar. Suyuqliklarni molekulyar tuzilishi. Suyuqlik molekulasi 
harakatining  xarakteri.  Suyuqlik  hajmiy  xossalarini  gazlarning  va  qattiq 
jismlarning hajmiy hossalari (siqiluvchanlik, hajmiy kengayish, elastiklik va 
yopishqoqlik, diffuziya va issiqlik o’tkazuvchanlik) bilan taqqoslash. 
18.  Sirt  tarangligi.  Sirt  tarangligi  koeffitsienti.  Uni  aniqlash  usullari. 
Ho’llash va ho’llamaslik. Laplas bosimi, kapillyar hodisalar. 
19.  Qattiq  jismlar.  Kristallarni  atom  va  molekulalardan  tuzilishi. 
Simmetriya.  Kristallar  anizotropiyasi.  Kristallardagi  bog’lanish  turlari.  Real 
kristallar.  Nuqsonlarning  turlari  (nuqtaviy  nuqsonlar  va  dislokatsiyalar). 
Bol’tsman  taqsimotidan  foydalanib,  vakansiya  zichligini  aniqlash.  Amorf 
jismlar. Polimerlar. 

---

 
81 
20.  Qattiq  jismlarning  issiqlik  va  mexanik  xossalari.  Qattiq  jismlarning 
Yung  moduli  va  issiqlikdagi  kengayish  koeffitsientini  molekulyar-kinetik 
nazariya  nuqtai  nazaridan  baholash.  Sodda  moddalarning  issiqlik  sig’imi 
(Dyulang-PTI qoidasi). 
21.  Fazoviy  o’tishlar  va  muvozanat.  Holat  diagrammasi.  Fazaviy 
o’tishlarda yashirin issiqlik (erish, qaynash va haydash). Klapeyron-Klauzius 
tenglamasi  va  to’yingan  bug’  bosimini  temperaturaga  bog’liqligi.  Havoning 
namligi va uni o’lchash. egrilangan sirt ustidagi to’yingan bug’ bosimi. O’ta 
to’yingan bug’, o’ta sovutilgan suyuqlik. 
22.  Qotishmalar  va  eritmalar.  Osmatik  bosim.  Vant-Goff  qonuni.  Raul 
qonuni.  Aralashmalarning  qaynash  va  qotish  temperaturasini  o’zgarishi. 
Eritmalar,  ikki  komponentali  eritmalarni  holat  diagrammasi.  Moddalarni 
zonalab tozalash.