Умумий физика курсининг «Молекуляр физика» былимини

XATOLAR USTIDA ISHLASH 
 
Fizikadan  bilimlar  sifatini  oshirishda  xatolar  oldini  olish  va  yo’qotish 
bo’yicha  olib  boriladigan  ishlar  muhim  ahamiyatga  ega.  Ularni  topish  va 
to’g’rilash  –  o’quv  materiallarini  o’zlashtirishdagi  deyarli  samarali  yo’ldir. 
Xatolar ustida unumli ishlash uchun ularning xarakterini yaxshi bilish  kerak, 
chunki ularni ustidan ishlash usullari unga bog’liq bo’ladi. Masalan, qonunni 
noto’g’ri  ta’riflash  bilan  bog’liq  xatoni  yo’qotish  uchun,  uni  ifodalashni 

---

 
17 
yodlab  olish  va  undan  hodisalarni  o’xshash  va  nostandart  sharoitda 
qo’llashga o’rganish  kerak. 
Fizika  kursini  o’rganish  davomida  ko’pincha  uchrashi  mumkin  bo’lgan  
xatolarni sanab o’tamiz, ya’ni ular: 
1)  nazariyaning  asosiy  holatlari  qonunlarni  ta’riflash,  tushunchalarni 
aniqlashni sanab chiqishda; 
2) fizikaviy hodisa va fizikaviy jarayonlarni bir-biridan farqlashda; 
3) fizik tushunchalarni mohiyatiga ko’ra turkumlashda; 
4) formula va tenglamalarni tuzishda; 
5)  moddalarning  tuzilishi,  xossalari  va  qo’llanishi  borasidagi  o’zaro 
bog’liqlikni o’rnatishda; 
6)  maydon  va  kuchlarning  turlari  ularning  xossalari  va  ta’sirlarini 
tushuntirishda; 
7) o’rganilgan materiallarni o’xshash va yangi sharoitlarda qo’llashda; 
8) hisoblanadigan va eksperimental masalalar yechishda; 
9)  fizik  kattaliklar  o’lchov  birliklarini  boshqa  birliklar  sistemasidan 
Xalqaro birliklar sistemasiga o’tishda; 
10) laboratoriya ishlari va amaliy mashg’ulotlarni bajarishda; 
11) fizik hodisalarni turli-tumanlik sabablarini tushuntirishda; 
12)  taxlil,  sintez,  taqqoslash  va  h.k.  kabi  ongli  operatsiyalarni 
qo’llashlarida namoyon bo’ladi. 
Har-bir hol uchun aniq holatlarni ajratib olish mumkin. Masalan, o’tilgan 
materiallarni  qo’llashni  talab  qiluvchi  topshiriqlarni  bajarishda,  ko’pincha 
nazariya,  qonun  tushunchalarni  qo’llash  chegaralariga  rioya  qilinmaganda, 
tushunchalar aralashtirib yuboriladi. 
Xatolar ustida   ishlash  auditoriyada  va uyda  olib boriladi.  Auditoriyada 
bir  talaba  doskada  javob  berayotganda  qolganlar  uni  tinglashadi,  keyin  esa 
uning javobining sifatini muhokamasida aktiv qatnashadilar. Ular u qo’ygan 
xatoni ko’rsatishadi va to’g’rilashadi. Darsda yozma ish bajarilganidan so’ng, 
o’quvchilar  avval  o’zlari  xatolarini  qidiradilar  va  o’zgartirish  kiritadilar. 
Darsdan keyin bu ishni o’qituvchi tekshiradi. 
U yozma ishni to’g’rilamay, shartli belgilar bilan (ikkita to’g’ri chiziq va 
boshqalar)  shu  qatorda  bo’lgan  xatolarni  ko’rsatuvchi  belgilar  qo’yadi. 
Daftaringizni  yoki  alohida  varaq  qog’ozda  yozilgan  yozma  ishingizni  
olganingizdan so’ng o’zingiz mustaqil xatoingizni aniqlaysiz. Buning uchun 
e’tibor  bilan  hamma  ishni  o’qib  chiqing.  So’ngra  o’qituvchi  belgilagan 
qatorga qayting. Topshiriq ostiga «Xatolar ustida ishlash» deb yozib qo’ying 
va uni to’g’rilangan ko’rinishda yozib chiqing. 
O’qituvchi  uyga  topshiriq  berganda,  ko’pincha  sinfdagilarni  topshiriqni 
bajarish davomida yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xatolar va ularning oldini 
olish haqida  eslatib  o’tadi.  O’qituvchining bu  mulohazalarini daftarga  yozib 
qo’yiladi.  Xatolarni  tuzatish  va  ularning  oldini  olishda    murakkabligini 

---

 
18 
yodingizda  tuting.  Ulardan  xalos  bo’lishda  bilimlarni  ongli  va  mustahkam 
o’zlashtirish,  uy  topshiriqlarini  sistematik  bajarish  va  mustaqil  ishlashning 
turli usullarini qo’llash katta yordam beradi.