Умид Бекмуҳаммад

 
 

---

НОБЕЛНИНГ УРГАНЧДАГИ САВДО УЙИ 
 
Анҳор яқинидаги айвоннинг ярми пишган ғиштдан қурилган, иккинчи қавати 
эса тахтадан кўтарилган овропача услубдаги бу масканда савдо қизғин 
бўларди.Ташқарига қўйилган идишни маҳаллий халқ “керосин баклари”, 
“Нобель баки” дея атарди.
Маълумки, чоризм томонидан забт этилган Туркистонда 19 асрнинг 80-
йиллари ва ХХ асрнинг бошларида русиялик ишбилармонларнинг савдо-
саноат корхоналари барпо этила бошладики, бу ўша давр учун янгилик 
эди.Россия ишбилармонлари Туркистонга ўз капиталини киритиб, қисқа 
фурсатда савдодаги пул айланмасини кўпайтира бошлашди.Чунки ўлка 
аҳолисида “ ўрис маҳсулотлари”га эҳтиёж катта эди.Бу эҳтиёжни қондиришга 
уринганлар орасида эса “Ака-ука Нобеллар” ширкати ҳам бор эди.
Тарихдан аёнки, 1842 йили Жанубий швециялик меъмор Эмммануэль Нобель 
(1801-1872) оиласи билан Петербургга кўчиб келганди.1859 йили бўлса яна 
ватанига қайтиб кетишади.Ўғиллари эса отасининг сармояси ҳисобига Перм 
ва Петербургда қурол-аслаҳа заводи қуришади.
Нобелларнинг кенжатойи ва машҳури Албфред отасининг сармояси ва ўз 
ихтироларидан келган пулларга дунёнинг 20 давлатида 95 та ширкат барпо 
этдиради.
Чор Империясида қолган Роберт ва Людвиглар “ака-ука Нобеллар” номли кўп 
тармоқли ширкатга асос солишади.Улар томонидан дастлаб 1874 йили Бокуда 
нефтни қайта ишлаш заводи барпо этилиб, керосин ишлаб чиқариш йўлга 
қўйилганди.
Шунингдек, Туркистондаги нефтб конларини излаб топиш, ишлаб чиқаришни 
ташкиллаштириш бўйича Ашхобод,Фарғона ва Тошкентда заводлар 
очилади.Аста-секин Красноводск, Чоржўй ,Когон,Қўқон, Марғилон,Андижон 
ва Самарқанд каби темир йўл етиб борган шаҳарларда ҳам Нобеллар 
томонидан нефть резеруарлари ташкил этилади.
ХХ асрнинг 15-йилларигача Марғилон,Чимёндаги Нобелларнинг заводида 
қайта ишланган нефтдан керосин олиниб, улардан Тошкентнинг Янги шаҳар 
қисмидаги кўчаларида фонуслар ёқиларди.
Худди шу каби ХХ аср бошларида Янги Урганч замонавий Европа шаҳри 
тусини ола бошлади.Бу ерда кўплаб Русиялик ишбилармонларники каби, 
Нобелларнинг ҳам савдо уйи ва дўкони очилади.Дўконда энг эҳтиёжбоп 
Европа ва Русия моллари мавжуд бўлиб,энг харидоргир буюм хон 
амалдорлари ва бойлар уйларида урф бўла бошлаган фонусларни ёқиш учун 
ишлатиладиган керосин эди.

---

Шунингдек, дўконда турли чит, ипак маҳсулотлари,”Зингер” русумли тикув 
машинаси, темир ва мисдан ясалган идиш-товоқ, қошиқ, чўмичлар, темирдан 
бўлган меҳнат қуроллари, аёллар тақинчоқлари, темир каравотлар, гарммафон 
ҳамда пластинкалар, тиббий дори-дармонлар ҳам тез сотилиб кетарди.
Хуллас, “Ака-ука Нобеллар” ширкати 1917 йилгача бўлган 30-40 йил ичида 
ўлкага урф бўла бошлаган савдо-саноат маҳсулотларини олиб келиб, халққа 
тараққиёт маҳсулотларини жорий этди.