Умид Бекмуҳаммад

ЎТМИШДАГИ РАИСЛАР 
 
Ҳозирги даврда акциядорлик жамиятлари, турли жамоат ташкилотлари, 
фуқаролар йиғини раҳбарларини, расмий ҳужжатларда , раислар деб аташади. 
Хўш, ўтмиш замонларда ҳам раис вазифаси бўлганми?…
Хива хонлари архив ҳужжатларига кўра, хонликда раис вазифаси бўлиб, бу 
лавозимга мадрасада таълим олган, шариат қоидаларига тўла амал қилувчи, 
ҳақиқатпарвар кишилар хоннинг махсус буйруғига кўра тайинланган.
Раиснинг вазифаси шариат қонун-қоидалари, расм-русумлари ижросини 
назорат қилиб бориш бўлган. Шунингдек, улар болаларнинг ўз вақтида 
мактабга қатнаши ва бозорда савдогарлар харидорларни алдамаслиги учун 
тошу тарозини текшириб борганлар. Халқ томонидан раислар жуда ҳурмат 
қилинган. Зеро, раис дин ва ахлоқ назоратчиси сифатида аҳоли учун энг 
эътиборли киши саналарди. Шаҳар ва қишлоқларда тозалик ва хавфсизликни 
таъминлаганликлари, бозорда тарозини текшириб борганликлари сабабли, 
халқ раис сиймосида адолатли инсонни кўрган.
Раис хон томонидан махсус фармонга кўра тасдиқланса-да, халқ адолат рамзи, 
деб билган раислардан баъзида хонлар ҳам ҳайиқишган.
1854-1864 йилларда Хива хонлигида асирликда сақланган Эрон генерали 
исмоил Мирпанжий хотираларига кўра, “ўша вақтдаги номаъқул одатлардан 
бири—оддий фуқаролардан тортиб хонларгача нос ёки чилим чекканлар. 
Раислар агар бировнинг қўлида, у ҳоҳ қозикалон бўлсин, ҳоҳ бошқа 
амалдорлар бўлсин, чилим кўриб қолса, “ уни чекиш бидъатдир ва бу ўз 
молини ёқишдир”, деб танбеҳ беради. Раис чақирилмаган жойга бормайди. 
Агар изнсиз бировнинг уйига борадиган бўлса, ўша ерда чилимни кўрса, унинг 
таъзирини беради. Агар раис бирор вақт иш билан хон мажлисига бориб қолса 
ёки хоннинг ўзи уни чақиртирса, ушбу мажлисда чилим келтириш ман 
этилади.Хон унинг олдида чилим чекишга журъат этолмас экан, бошқаларга 
йўл бўлсин”.
Яъни, раҳбар бошқарув йиғини, кенгашу мажлислар ва жамоат жойларида 
чилим ёки нос чекишни таъқиқлаш ҳақидаги қарорига биринчи бўлиб ўзи амал 
қилган.
Умуман, ўтмишдаги раислар ва уларнинг қилган ишларидан бугунги раис 
бувалар ибрат олса, арзийди.Зеро, тарих сабоқдир.