XULOSA
Ulug„bek Hamdam ko„p asrlik tarixga ega o„zbek adabiyoti rivojiga o„zining
salmoqli hissasini qo„shib borayotgan mahoratli yozuvchidir. U hikoyanavis,
romannavis sifatida adabiyot xazinasini yetuk asarlar bilan boyita oldi.
Ulug„bek Hamdam ijodida milliylikdan umuminsoniylik sari o„sib chiqqan
asarlar borki, ular chet el adabiyotida ham munosib baholandi. Yozuvchi adabiy
an‟analarning munosib voris sifatida davom ettirish barobarida shaklan ham
mazmunan yangilanishlar yo„lida urinishlarni amalga oshirdiki, adabiy
tanqidchilikning munosabatiga tayangan holda ularni muvaffaqiyatli chiqdi, deya
ayta olamiz. Ilmiy tadqiqotimizda adib ijodini an‟anaviylik va novatorlik
tamoyillari asosida tadqiq etib quyidagi umumlashtiruvchi xulosalarga keldik:
1.
Adabiyot taraqqiyotida adabiy an‟ana va novatorlik masalasi ko„p
asrlik tarixga ega dolzarb masaladir hamda bu boradagi tadqiqotlar ijodkor uslubi,
davr adabiyoti tavsifida juda muhim.
2.
Ulug„bek Hamdam o„zbek adabiyotida bayon uslubi, obraz yaratish
mahorati, asar kompozitsiyasi va asar poetikasi yuzasidan adabiy an‟analarni
munosib davom ettirdi. Shitob bilan yangilanib borayotgan adabiyotda
an‟anaviylik asosida ham barcha adabiyot ahlini befarq qoldirmaydigan asar
yaratish mumkinligini qator hikoyalari va “Muvozanat” romani misolida isbotladi.
3.
Yozuvchi ijodida mavzular ko„lami u qadar keng bo„lmasa-da, yangi,
dolzarb muammolarning ko„tarib chiqilishi va chuqur falsafiy mushohada asosida
talqin etilishi bilan alohida ahamiyat kasb etadi.
4.
Ulug„bek Hamdam o„zbek hikoyanavisligi an‟analarini davom
ettirgani holda, shakl masalasining kengligi, obrazlar tanlovi, modernistik
talqinlarga murojaat jihatidan yangilanishlar kashf etdi. Ayniqsa, yozuvchining
tush hikoyalari bayon uslubi, kutilmagan yechim bilan yakun topishi, katarsis
hodisasining millat va yosh jihatidan qat‟iy nazar chuqur anglanishi kabilar bilan
yangilik kasb etadi. Mazkur hikoyalarda mifologik, diniy, falsafiy qarashlar
uyg„unlashib ketgan.
73
5.
Ulug„bek Hamdam “Muvozanat” romani bilan XX asr o„zbek
adabiyotida an‟anaviylik bilan ham yangi badiiy-estetik tafakkurni ifodalash
mumkinligini to„la isbotladi. Ayniqsa, asardagi Amir obrazi o„zbek adabiyotiga
butunlay yangi timsol bo„lib kirib keldi. Uning vositasida insonni kashf etishda
adabiyotning ochilmagan qirralari, muammolari borligi ayon bo„ldi.
6.
Yozuvchining “Isyon va itoat” romani novatorona izlanishlar
samarasidir. Unda modernizmga xos bayon uslublarini ham, asar syujetining xos
qurilishini ham, asar tilidagi ayrichalikni ham kuzatish mumkin. Eng asosiysi,
insonni anglash yo„lidan, o„zlikni anglash sari boriladigan talqinlar adabiyot uchun
yangi topilmadir. Shuningdek, adibning “Sabo va Samandar” romanida ham
bunday yangicha yondashuvlar salmoqli o„rin tutadi.
7.
Ulug„bek Hamdam yaratgan obrazlar bugungi kunning kishilari
bo„lib, ulardagi ko„ngil tovlanishlari, xarakterlardagi nozik qirralarini berilganligi
diqqatga sazavordir.
8.
Ulug„bek Hamdamning romanlari alohida mavqeda turishi, ulardagi
mavzu va g„oya uyg„unligi, o„ziga xos uslub va mahorati, obrazlarning yangicha
talqinda berilishi, xarakterlarning hayotiyligi bilan ajralib turadi.
9.
Adibning romanlarida muvozanat tushunchasi keng va ta‟sirli
ifodalanadi. Jumladan, har narsada me‟yor bo„lganidek, botiniy va zohiriy
muvozanat, moddiy va ma‟naviy muvozanat kabi. Muallif olamda muvozanat bilan
muvozanatsizlik o„zaro almashinib turishi qonuniyat maqomidagi hodisa, shunga
qaramay, inson dunyoning mavjudligini mohiyatiga muvofiqlashtirishga intilib
yashashi zarur, bu insonlik vazifa, inson hayotining mazmuni ekanligini aks
ettirgan. Asardan shunday xulosaga kelish mumkinki, butun olam muvozanat
qonuni asosida turgan bo„lsa, jamiyat ham, uning asosini tashkil qilgan insonlar
ham ayni muvozanat tufayli barqarordir. Muvozanat buzilgan zahoti hayotda,
demak, uning a‟zolari orasida har xil kutilmagan o„zgarishlar, hatto izdan
chiqishlar boshlanadi.
10.
Obraz yaratishda adib ramziylikka keng o„rin ajratadi. Jumladan,
qahramonlarning ismlari ham bunga misol bo„la oladi.
74
11.
Romanlardagi voqelik “obrazlar tili” bilan yaratiladi. Qahramonlar
hayot yo„lining birligi romanlarda aks etgan voqelikning qay darajada
dolzarbligini ko„rsatadi;
12.
Asarlarda tasavvuf ta‟limotidagi “komil inson” ni emas, aksincha, real
hayotda yashab kelayotgan, his-tuyg„ulari, dunyoqarashi, ma‟naviy-ruhiy
olamining o„ziga xos tomonlari mavjud bo„lgan obrazni yaratish maqsad qilib
qo„yilgan.
13.
“Isyon va itoat” romani insoniyat hayotini uning ichki olamini,
mohiyatini chuqur tadqiq etadigan asar. Unda odam bolasi o„z qismatida
peshonasiga yozilgan taqdirini agar o„zi xohlasa yaxshi tomonga bura olishi,
ichidagi, o„z yuragidagi isyonni jimgina ko„tarib yurmaslik, bunday holatda odam
bolasiga kun yo„qligi, halovat yo„qligi asar mazmunida anglashiladi.
14.
Ulug„bek Hamdam roman janri imkoniyatlarini teran anglagan holda,
uning janriy qonuniyatlari doirasida 3 ta roman yaratish barobarida, o„zbek
adabiyoti uchun butunlay yangi hodisa – mini roman yaratish yo„lida tajriba qilib
ko„rdi. Natijada avvalo, o„zbek adabiyotida yangi atama – mini roman va uning
namunasi paydo bo„ldi. Bu bilan adib romanning kanonik talablarida belgilangan
shakl borasidagi qarashlar eskirganligiga uzil-kesil nuqta qo„ydi. 8 sahifadan
iborat asar romanda epik voqelik, romanga xos yuk muhim ekanligini isbotladi.
Bu bilan nafaqat she‟riyat, balki nasr ham qisqalik sari intilayotganligini namoyon
eta oldi.
15.
Adib asarlarida epik rivoya rang-barang ekanligi bilan xarakterlanadi.
Unda roviy, muallif, personaj bayonlari turlanib turadiki, bu asarga polifoniklik
bag„ishlaydi.
16.
Ulug„bek Hamdam asarlari tili o„ziga xos. Unda nasr bilan lirizmning
uyg„unligini kuzatish mumkin. Obrazlar asliyatini yoritishda murojaat
shakllaridan, ritorik so„roq va so„roq gaplardan unumli foydalanadiki, bu bevosita
kitobxonga ham qaratilgan fikrlardek taassurot uyg„otadi.
75
17.
Yozuvchi asarlarida majoz, majoziylik keng o„rin egallaydi.
Shevaga xos so„zlar, varvarizmlar nafaqat xarakter dunyoqarashi, balki muhitning
ayricha jihatini tavsiflashda ham qo„l kelgan.
Xulosa o„rnida aytish mumkinki, Ulug„bek Hamdam ijodi XX asr o„zbek
adabiyotida ijodiy izlanishlarga boyligi jihatidan salmoqli o„rin tutadi. Uning
ijodidagi shakliy va mazmuniy yangilanishlar o„zbek nasrining imkoniyatlari
kengligini isbotladi va uni yana bir pog„ona yuqori ko„tara oldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |