104
2-rasm.
Nagruzka bo’yicha rostlash sistemasi :
a- generatorning kuchlanishining nagruzka toki bo’yicha rostlash sistemasi ; b- generatorning
tashqi xarakteristikalari 1, 2 ; v- nagruzka bo’yicha rostlash sistemasining funksional sxemasi.
Ma‟lumki, generatorning rostlovchi parametri uning yakori klemmalaridagi kuchlanishi U
r
(t) ,
nagruzkasi esa uning yakor‟ toki xisoblanadi.Bu ikki parametrning o‟zaro boglanishi U
r
(I
ya
)
generatorning tashqi xarakteristikasi deb ataladi.Generator kuchlanishini nagruzka toki bo‟yicha
rostlash prosessi ana shu tashqi xarakteristikaga ko‟ra analiz qilinadi.Buning uchun generatorning
nagruzkasiz rejimdagi kuchlanishining nominal miqdori
U
n
= E
o
= CF ∙n
n
Parallel cho‟lgam W
sh
ning
toki I
n
va oqim F
sh
asosida , yakorning aylanish chastotasi
nominal va o‟zgarmas n
n
= const bo‟lgan xolda o‟rnatiladi. Shundan so‟ng qarshilik R
n
ni
kamaytirish yo‟li
bilan uni nagruzka toki I
ya
ni noldan I
n
gacha oshirib generatorning tashqi
xarakteristikalarini (2-rasm , 1, 2- grafik) olish mumkin.Bunda grafik 1 generatorni qo‟zgatish toki
kompaundlanmagan rejimdagi , grafik 2 esa, kompaundlangan rejimdagi xarakteristikalardir.
Xarakteristika (grafik 1)dan ko‟rinadiki, generator
snominal rejimda ishlaganda ,ya‟ni I
ya
=
I
n
bo‟lganda uning rostlanuvchi parametri – kuchlanishi Δ U miqdori kamayadi.Ana shu chetga
chiqish miqdorini kuchlanishlar muvozanati tenglamasiga muofiq quyidagicha ifodalash mumkin:
E
gn
―U
r
= I
ya
∙R
n
= ΔI U
(2)
Bunda E
gn
= CF
sh
∙n
n
= K
e
F
sh
Agar generator klemmalaridagi generator kuchlanish U
n
ni stabillash talab qilsa,
vujudga
kelgan chetga chiqish Δ U ni imkoni boricha kamaytirish yoki yo‟q qilish , buning uchun esa
generatorning elektr yurituvchi kuchi E
r
ni Δ U miqdoriga oshirish kerak :
Δ E
r
=K
e
Δ
F= Δ U,
(3)
bunda K
e
=C n
n
Nagruzka bo‟yicha rostlash usulida bunday kompensasiyalovchi oqim Δ
F
generator toki I
ya
ga proporsial ravishda Δ
F
= K
f
I
ya
xosil bo‟ladi, ya‟ni shunda generator kuchlanishni rostlash uchun
zarur bo‟lgan qo‟shimcha EYUK Δ E
r
=K
e
Δ
=K
e
I
ya
generatorni qo‟zgatish sistemasida aloxida
cho‟lgam W
c
bo‟lishi va undan yakor‟ tokini o‟tkazib, qo‟shimcha oqim Δ
F
= F
c
xosil qilish yo‟li
bilan vujudga keladi.Buning uchun sxemadagi 1 nuqtasini uzib, 2 nuqtasiga ulaydi, shunda generator
yakor‟ toki I
ya
cho‟lgam W
c
dan o‟tishi bilan xosil bo‟lgan qo‟shimcha F
c
oqim generator
kuchlanishining ogishini E
c
=K
c
F
c
ga muvofiq kompensasiya qiladi.Bunday kompensasiya
effektini generatorning tashqi xarakteristikasi (2-grafik)dan ko‟rish mumkin.(3-b rasm)
Generator kuchlanishning (rostlanuvchi parametri – U
g
)nagruzka toki I
ya
ga muofiq o‟zgarishi
2- rasm, b , dagi 1 va 2- grafiklarda ko‟rsatilgan, unda 1-grafik kompensasiyalovchi cho‟lgam va oqim
F
c
bo‟lmaganda 2-grafik esa cho‟lgam W
c
dan yakor‟ toki I
ya
o‟tganda va kompensasiyalovchi oqim
F
c
bo‟lgan xol
uchun berilgan bu grafikda
Nagruzka toki I
ya
ning oshishi bilan W
c
cho‟lgam xosil qiladigan magnit oqimi F
c
va EYUK K
s
F
s
magnit sistemasining to‟yinishini xisobga olmaganda to‟gri chiziq bo‟yicha oshadi va generator
kuchlanishi birmuncha rostlanadi – stabillashadi. Sxemaning kamchiligi xarakteristika E
c
(I
ya
)g
rostlash xarakteristikasiga to‟la mos emasligidir.Shuning uchun xam
bunday rostlash sistemalari
ob‟ektni faqat birgina nominal rejimdagi nagruzkaga nisbatan invariant(bogliq bo‟lmagan) sistema
bo‟lib qoladi.
Nagruzka bo‟yicha ARS ning muxim afzalligi uning rostlovchi ta‟sir ko‟rsatishda signal
kechikishining yo‟qligidir. Rostlovchi ta‟sir bu usulda rostlanuvchi parametrning o‟zgarishi yuz
berishi bilanoq uni kompensasiya qila boshlaydi.Regulyator yuz bergan tashqi ta‟sirga nisbatan
kechikmasdan qarshi ta‟sir ko‟rsatadi.Bu usulning afzalliklari sababli nagruzka bo‟yicha
rostlash
105
sinxron mashinalarda xam keng qo‟llaniladi va sinxron mashinaning qo‟zgatish tokini kompaundlash
deb ataladi.
Elektr mashinalarning I
ya
nagruzka toki I
ya
= 0 dan I
ya
= I
n
gacha o‟zgarganda kuchlanishini
rostlash sifatli bo‟lishi uchun kompaunlash zanjiri xarakteristikasi to‟gri chiziqli bo‟lmay , mashinani
rostlash xarakteristikasi I =( I
ya
) ga mos bo‟lishi va shundagina rostlovchi parametr U
r
(t) nagruzka
toki I
ya
bo‟yicha invariant bo‟lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: