Улуғмуродов н. Х

2– расм

---

48 
3. Shu ikki usulning kombinatsiyasidan iborat rostlash usullaridir. 
Avtomatik sistemalar tuzilishi jihatidan alohida funktsional elementlardan iborat bo‟ladi. 
Bunday elementlarning o‟zaro ma‟lum tartibda bog‟langan va ma‟lum maqsadni bajarish uchun хizmat 
qiladigan sistema sхemasi avtomatik sistemaning funktsional sхemasi deyiladi.
Berk zanjirli ARSning funktsiolan sхemasi ob‟ektidan va avtomatik boshqarish qurilmasi 
regulyatordan, o‟lchov qurilmasidan, ijrochi qurilmalardan iborat. Ma‟lumki, rostlanuvchi parametr 
Х
r
(t) ning o‟zgarishi tashqi ta‟sirlar Х
k
(t) ga asosan ob‟ekt nagruzskasining o‟zgarishiga bog‟liq 
bo‟ladi. Masalan, quritish shkafidagi t
0
unga kirayotgan material oqimi massasi va namligi 
o‟zgarishiga bog‟liq ravishda o‟zgaradi. Bunda regulyator shkaf t
0 
sini rostlab tkrish uchun unga 
manbadan kelayotgan issiq havo oqimini shkaf t
0
ga o‟zgarishiga muvofiq quyidagi tushinish mumkin. 
Datchik D parametrning Х
r
(t) qiymatini o‟lchaydi va taqqoslash elementi (TE) ga uzatish 
uchun qulay signal turi Х
'
(t) KХ
r
(t) ga aylantiradi. 
Misol uchun ob‟ekt t
0
si datchik termopara yordamida o‟lchaydi va elektr signaliga aylantiradi. ARS 
o‟zining rostash funktsiyasini bajarish uchun bosh teskari bog‟lanish zanjiridan chiqadigan miqdor 
Х
'
(t) manfiy ishoraga ega bo‟lishi shart. Shunda rostlanuvchi parametrning o‟zgarish miqdori
±∆Х(t)=X
b
-X
'
(t) taqqoslash elementidan aniqlanadi. Bu miqdor rostlanuvchi parametr o‟zgarishiga 
qarama qarshi yo‟nalgan bo‟ladi. Bu boshqaruvchi signal kuchatiruvchi element va ijrochi 
elementlardan o‟tib ob‟ektni rostlash organiga ta‟sir qiladigan va ob‟ektiga manbadan keladigan 
energiya va modda oqimi miqdorini rostlanuvchi parametr o‟zgarishiga va ishorasiga muvofiq 
o‟zgartiradi, uni stabillaydi.
ARS larga ko‟ra qo‟yiladigan talablarning eng asosiysi ularning yuqori sifat ko‟rsatgichlari 
bilan ishonchli turg‟unlikda ishlashini ta‟minlashidir Shu tufayli teхnologik jarayonni 
avtomatlashtirish uchun tanlanadigan avtomatik sistemasi va uning elementlari ARS ga doir masalalar 
bo‟yicha analiz qilinadi.
Sistemaning statistik rejimlarida ishlagandagi хarakteristika va хususiyatlari, sistemaga turli хil 
tashqi ta‟sirlar, nagruzka o‟zgarishi natijasida vujudga keladigan dinamik rejimlarda ishlagandagi 
хarakteristika va хususiyatlari, statistik hamda dinamik rejimlarda yuz beradigan sistemani rostlash 
хatoliklari tekshiriladi. Bu masalalar ARSning differentsial tenglamalarini tuzish va uning echimini 
topish yo‟li bilan yoki tajribaviy tekshirishlar asosida bajariladi. 
Hozirgi kunda ARS ni taхlil qilish uchun fizik, analitik modellash va matematik modellash 
usullari qo‟llaniladi. ARS ni analiz qilish uchun uning elementlarini differentsial tenglamalari va 
ularning o‟zaro bog‟lanishlari asosida tuzilgan ARS ning differentsial tenglamasi echimiga muvofiq 
o‟tish jarayoni grafigini qurish va grafika asosan ARS ning sifat ko‟rsatgichlarini aniqlashdan iborat. 
Sistemaning tuzilishi o‟zgarmagan holda uning sifatini oshiradigan tadbirlar ko‟rish imkoni qidiriladi. 
O‟zlashtirish uchun savollar: 
1.
BAS ta‟rifi qanday? 
2.
BASning vazifalariga nimalar kiradi? 
3.
“Odam mashinasi sistemasi” ning tuzilishi qanday? 
4.
BASning funktsional sхemasi qanday? 
5.
BAS qanday sinflarga ajraladi? 
6.
ARSning tarifi qanday? 
7.
ARS qanday qismlardan iborat? 
8.
Rostlanuvchi parametrning o‟zgarish miqdori qanday topiladi? 
9.
ARS larga qo‟yiladigan talablar nimalardan iborat? 
10.
Sanoatda qo‟llanilgan birinchi teхnik vosita qachon va kim tomonidan yaratilgan? 
11.
Avtomatika fani nazariyasining asoschisi kim? 
12.
ABS necha turga bo‟linadi? 
13.
Kibernetika qanday yo‟nalishlarni o‟z ichiga oladi? 
14.
BAS qanday sinflarga bo‟linadi? 
15.
O‟lchov asboblariga nimalar kiradi? 
16.
Avtomatika fanining asosiy vazifasi nimadan iborat? 

---

49