Uliwma ximya

Tayanch iboralar:
1. Davriy sistemaning kashf etilishi
2. Oktavalar qonuni
3. Davriylik
4. Davriy sistemaning ta'rifi
5. Davriy sistemada element atomlarining xossalarini o’zgarishi
6. Davr, katta davr
7. Gruppa
Atomlarning davriy xossalari
Atomlarning o'lchami, ionlanish energiyasi, elektronga moyil
ligi, elektrmanfiyligi, oksidlanish darajasi kabi xossalari atomning elektron konfiguratsiyasi bilan bog'liq. Elementning tartib raqami ortishi bilan bu xossalarning o‘zgarishida davriylik kuzatiladi.
Atomlarning qat’iy muayyan chegarasi bo'lmaydi, bunga sabab elektronlarning to'lqin tabiatli ekanligidir. Hisoblashlarda effektiv yoki shartli radiuslar degan tushunchalardan, ya’ni kristall hosil bolishida bir-biriga yaqinlashgan sharsimon atomlarning radiuslaridan foydalaniladi. Odatda ular rentgenometrik ma’lumotlardan hisoblab topiladi.
Atomning radiusi — uning muhim xarakteristikasidir. Atom radiusi qancha katta bolsa, tashqi elektronlar atomda shuncha zaif tortib turiladi. Aksincha, atom radiusi kichrayishi bilan elek
tronlar yadroga kuchliroq tortiladi.
Davrda atom radiusi chapdan o'ngga tomon kichrayib boradi. Bunga sabab yadroning zaryadi ortishi bilan elektronlarning tor
tilish kuchi ortishidir. Gruppachalarda yuqoridan pastga atom radiusi kattalashib boradi, chunki qo‘shimcha elektron qavat qo'shilishi natijasida atomning hajmi va demak, uning radiusi kat
talashadi.
Ionlanish energiyasi — elektronni atomdan uzish uchun talab etiladigan energiyadir. U odatda elektron voltlarda ifodalanadi. Elek
tron atomdan uzilib chiqqanda tegishli kation hosil boladi.
Bitta davrdagi elementlar uchun ionlanish energiyasi yadro zaryadi ortishi bilan chapdan o‘ngga tomon ko‘payib boradi. Gruppachada bu energiya elektron yadrodan uzoqlashishi tufayli yuqo
ridan pastga tomon kamayib boradi. Yadro zaryadi ortishi bilan atomlar ionlanish energiyasining o'zgarishi grafik tarzda ko‘rsatilgan.
Ionlanish energiyasi elementlarning kimyoviy xossalari bilan bog'langan. Masalan, ionlanish energiyasi kichikroq bolgan ishqoriy metallar yaqqol ifodalangan metallik xossalarga ega boladi. Nodir gazlarning kimyoviy inertligi ularning ionlanish energiyasining qiymati nihoyatda katta bolishi bilan bog'liq.
Atomlar faqat elektron beribgina qolmay, balki biriktirib olishi ham mumkin. Bunda tegishli anion hosil boladi. Atomga bitta elektron biriktirib olinganida ajralib chiqadigan energiya elektronga 
moyillik deyiladi. Ionlanish energiyasi kabi elektronga moyillik ham
odatda elektron-voltlarda ifodalanadi. Elektronga moyillikning qiy
mati ko‘pchilik elementlar uchun noma'lum; uni olchash ancha qiyin ish. Tashqi pog‘onasida 7 tadan elektron boladigan galogenlarda elektronga moyillikning qiymati eng katta boladi. Bu hoi davr oxiriga yaqinlashgan sari elementlarning metallmaslik xossalari kuchayishini ko‘rsatadi.
Elektrmanfiylikka 1932-yilda amerika olimi L. Poling ta’rif berdi. U elektrmanfiylikning birinchi shkalasini taklif etdi. Polingning ta’rifiga ko‘ra,