Uliwma psixologiya

Beruniy-  Xorezmli  alim  Abu  Rayxan  Beruniy  (973-1048)    onin`  psixologiyaliq  ko`z  qaraslari  –  biliw 

protsessleri  seziwden  baslaniwi  ha`m  oylawg`a  ko`teriledi  belgili  na`rselerden  belgisiz  na`rseler  ha`m 

ha`diyselerdi    biliwge  qaray  rawajlanip  baradi.  Biliw  protsesslerinde  sezimlik  biliw-seziw,  qabil  etiw,  este 

saqlawg`a bularsiz tabiyat ha`diyselerin haqqinda pikirdi payda etiw mu`mkin emes dep keltiredi.  

 

Biliw protsessinde baqlaw, salistiriw u`lken a`hmiyetke iye ekenligin aytadi. Insannin` este saqlawinin` 

jaqsi boliwi ha`mme na`rselerge jaqsi tez, ha`m an`sat este qaladi deydi. 

Navoiy-  Alisher  Navoiy  (1441-1501)  du`n`ya  ju`zi  pa`ninde  o`shpes  iz  qaldirg`an  ulli  o`zbek  shayiri, 

alimi oyshili bolip tabiladi. Onin` filosofiyaliq – insan o`zinin` bes seziw ag`zalari arqali sirtqi du`n`yani bilip 

aladi.  Duris  aniq  mag`liwmatlarg`a  iye  boladi,  olardi  miyde  oylaw  ja`rdeminde  uliwmalastiradi,  qayta  isleydi, 

keyin ala juwmaq shig`aradi deydi. 

Psixikanin`  is-ha`reket  nizamlarin  tu`siniwde  seziw  organlari  ha`m  nerv  sistemasi  jumisin  u`yrengen 

fiziologlardin`  jetiskenlikleri  u`lken  a`hmiyetke  iye.  Qabil  aliwdin`  psixofiziologiyalari  boyinsha  birinshi 

izertlewler XI a`sirde arab ilimpazi Ibn al`-Xaysam ta`repinen baslandi, ol ko`riw arqali qabillaw protsessinde 

tuwri  optik  na`tiyjelerge  sanali  tu`rde  bolmasa  da  qosimsha  psixikaliq  aktler  qosiladi,  ha`m  na`tiyjede 

qorshag`an  a`tiraptag`i  zatlardin`,  onin`  ko`lemi  h.t.b.  formasin  qabil  aliw  payda  bolatug`inlig`in  ashti. 

Ob`ektlerdi  toliq  qabillaw  ushin  ko`zler  ha`reketi-ko`riw  ko`sheri  awisiwi  za`ru`r.  Usinin`  na`tiyjesinde 

organizm avtomatik tu`rde operatsiyani a`melge asiradi.