Улыума пед лекция

Ku`ndelikli  turmis  xa`m  ol  arqali  oqiwshilarg`a  estetikaliq  ta`rbiya  beriw.  Balalardi 

ta`rbiyalawda olardi ku`ndelikli turmis estetikasina u`yretiwde ayriqsha orindi iyeleydi. Adamdi 

qorshag`an  sharayat,  bo`lmenin`  jiynaqlig`i,  kiyim-bulardin`  barlig`i  xa`mme  waqit  adamg`a 

ta`sir  etedi.  Sonliqtan  balalardi  uliwma  ma`deniyatqa,  gigiena  ka`delerin  saqlawg`a, 

jiynaqliliqqa,  a`lpayimliliqqa,  itibarliqqa  u`yretiw-estetikaliq  ta`rbiyanin`  en`  a`xmiyetli  

ta`repleri bolip esaplanadi. Ku`ndelikli turmis estetikasi-balanin` o`zinin` turmisinan  baslanadi. 

Bala ba`rqulla o`zinin` turmisin gozzal etip ko`rsetiwge umtiladi. 

---

Mektepte  oqiwshi  menen  mug`allimnin`  u`lken  jastag`i  oqiwshilar  menen  kishi  jastag`i 

oqiwshilardin`  arasinda  shin,  toliq  adamgershilikli  qatnasiqlardin`  o`z  estetikasi  bar.  Mektepte, 

sem`yada  adamlardin`  bir-birlerine  bolg`an  miyrimsizlikleri,  nadanliq,  jalg`an  qatnas    jasawlar 

bala    turmisinda    teren`,  o`shpes  iz  qaldiradi.  Bala  neni  ko`rip,  neni  qabillasa,  sol  tuwrali 

oylaytug`in  bolg`an  waqtinda  olarg`a  estetikaliq    ta`rbiya  beriw  mektep  aldinda  turg`an  en` 

joqari waziypa bolip esaplanadi. 

Balaliq  xa`m  o`spirimlik  jillari  suliwliq  aldinda    tan`laniw,  xu`rmet-izzet  ko`rsetiw, 

adamgershilikli  qatnasiqlardin    en`  za`rur  elementlerinin    biri.  Olarsiz    xaqiyqat  ta`rbiyani  iske 

asiriw,  adamgershilikli  ma`deniyattin`  ornig`iwi  mumkin  emes.  Adamgershilik  ma`deniyati 

sezimler  ma`deniyatina  qarag`anda  da  na`zik  bayanlanadi.  Sebebi,  mektepte  u`yrengenlerdin` 

ko`pshiligi  waqittin`  o`tiwi  menen  so`zsiz  umitiladi,  biraq  adam  pikiri  jaqinlasip  ketken 

ma`deniy  bayliqlardin`  xa`mmesi  adam  janinda,  birinshi  na`wbette  sezimlerde,  bastan 

keshiriwlerde iz qaldiradi. 

Biz  balanin`  bastan    keshiriwlerindegi  ko`terin`kilik  xa`m  ulliliq  xaqqindag`i  tu`sinikti 

ballada,  onin`  mektepke  kelgen  ku`nlerinen  baslap-aq  qa`liplestiremiz.  Usi  tu`sinikti  joqari 

a`dep-ikramli minez-qulqtin`, qaxarmanliq islerdin` janli misallari arqali olardin` su`yegine xa`m 

qanina  sin`diremiz.  Adamgershilik,  suliwliq  xaqqindag`i  tu`sinikke  ruxiy    suliwliqti,  isenimge 

sadiqliq,  adamgershilik,  jamanliqqa  mawasasiz    boliwdi  birinshi  oring`a  qoyamiz.  Balalardin` 

ruxiy    turmisina    aralasqan  adamgershilik  suliwlig`i,  olardi  o`z  isleri  xaqqinda  oylaniwg`a 

ma`jbu`rleydi.  Na`tiyjede  kollektivtegi  pikirler,  sezimler,  qatnasiqlar    a`dep-ikramliq  suliwlig`i 

menen ruxlanadi. 

Xa`r bir  oqiwshi o`spirimlik jillarinan baslap-aq qilwalarinda ruxiy suliwliq iske asirilg`an 

adamlarg`a  ashiq  boladi.  O`spirim  jasindag`i  balalar  xa`m  qizlar  a`lemge  belgili  bolg`an 

adamlarg`a  emes  qarapayim  adamlarg`a  da  ashiq  boladi.  Demek  qarapayim    adamlarda    jas 

ju`reklerge qozg`aw salip biledi. 

Estetikaliq  ta`rbiya  bilip  aliwg`a  xa`wesleniwdi,  qizig`iwshiliqti  ta`rbiyalaw  menen  de 

tig`iz  baylanisadi.  Ta`jiriybeshilik  miynetine  umtiliwdin`  o`zi  su`yikli,  intellektualliq  bay 

miynettin`  estetikaliq  talaplarin  qanaatlandiriwdin`  qatarinan  orin  aladi.  Egerde  aqil  miyneti 

intellektualliq    ruxlaniw  menen  ushlassa,  eger  adam  oylanip  otirip,  o`zin  ta`biyatti 

boysindiriwshi  sipatinda  sezse,  ol  xa`r  qanday  qiyinshiliqti  jen`edi,  oni  sa`tsizlikler 

qiynaldirmaydi. Aqil juwirtip miynet islegende  g`ana oy pikir rawajlanadi. Sonliqtanda ta`biyat 

nizamliliqlari  izertlenetug`in  xa`m    paydalanilatug`in  fizikaliq  miynet  oqiwshilardi  barqulla 

ruxlandiradi. 

     Ta`biyat  xa`m  iskusstvo  qurallari  arqali  oqiwshilarg`a  estetikaliq  ta`rbiya  beriw. 

Ta`biyat-estetikaliq  ta`rbiyanin`  en`  basli  qurali.  Ol  ta`biyg`iy  ortalig`i,  ol  balag`a  suliwliq 

sirlarin  a`piwayilastirip  beriw  mu`mkinshiligine  iye.  Ta`biyg`iy  ortaliq  penen  birge  ja`miyetlik 

ortaliqta adamlar arasindag`i qatnaslardi, miynet  estetikasin xa`m basqalardi  ta`rbiyalaw qurali 

boladi. 

Ta`biyat  xesh  na`rse  menen  almastirip  bolmaytug`in  gozzalliq  tiykari.  Ol  estetikaliq 

sezimlerdi, balalardin` elesletiwin rawajlandiriw ushin bay material beredi. 

Estetikaliq 

ma`deniyatti 

 

ta`rbiyalawda 

estetikaliq 

qabillaw 

xa`m 

estetikaliq 

tvorchestvonin`  o`z-ara   baylanisi  u`lken  a`xmiyetke iye. Xa`r bir oqiwshi balaliq, o`spirimlik, 

jas  jigitlik  jillari  gozzalliqtin`  xa`r  qanday  ko`rinisinen  su`ysinip,  tan`laniwi  tiyis.  Usinday 

jag`dayda g`ana onda gozzalliq du`n`yasina umtiliwshiliq boladi. 

Bilip  aliw  xa`m  ta`sirleniw  protsesi  sipatindag`i  estetikaliq  qabillawda  bir  ta`repten 

tu`sinikler,  elesletiwler,  pikirlewler,  uliwmalastiriwlar  bolsa,  al  ekinshi  ta`repten  bastan 

keshiriwler,  ta`sirleniwler  bolip,  bular  bir-birleri  menen  tig`iz  baylanisadi.  Estetikaliq 

ta`rbiyanin` tabisli shig`iwi oqiwshi aldinda gozzalliq  ta`biyatinin` qanshelli teren` ashilg`aninan 

g`a`rezli boladi. 

Xa`r  bir  adam  ta`biyattin`  suliwlig`in,  muzika  namasin,  so`zdi    o`zlestiredi.  Ta`biyatta 

qorshap  turg`an  du`n`yanin`  suliwlig`i  sipatinda  bastan  keshirilgen,  ta`sirlenip  qabillang`an  

na`rseler    qanshelli    ko`p  bolsa,  adam  o`zinin`  a`tirapindag`i  suliwliqti  sonshelli  ko`p  ko`redi. 

Basqa  adamlar  ta`repinen  du`zilgen,  burinnan  jasap  kiyatirg`an,  qol  jetpeytug`in  suliwliq  oni 

sonsha tinishsizlandiradi, ta`sirlendiredi. 

Ko`rkem bayliqlardi, a`debiyatti, iskusstvoni qabillaw menen baylanisli bolg`an estetikaliq 

tvorchestvoda  u`lken  a`xmiyetke  iye.  Iskusstvo  shig`armalarin  elesletiw  arqali  ko`rkem 

qanaatlaniwshiliq  tabatug`in,  biraq  ta`biyat  penen  baylanisin  biykarlaytug`in  adamlardin` 

---

estetikaliq  sezgirligine  gumanlaniwg`a  boladi.  Egerde    ras    ten`izdi  ko`rgende  estetikaliq 

sezimler payda bolmasa, onin` suwretin ko`rip otirip, ra`xa`tlene almaydi. 

Biz  o`z  aldimizg`a  oqiwshilarda  ta`biyatti  qorgaw  sezimin  ta`rbiyalawdi  qoyar  ekenbiz, 

onda  biz  olardi  to`mendegi  bag`darlawlar  menen  ta`miynlewimiz  kerek;  1.  Baqlaw,  ku`ndelik 

ju`rgiziw,  2.  jaziw,  siziw,  akvarium,  3.  Tiri  ta`biyat  mu`yeshlerinde,  u`yde    xaywanlardi  

awqatlandiriw  xa`m  qorg`aw,  4.  jasil  o`simliklerdi  ko`beytiw  xa`m  qorg`aw,  o`.  mektep 

bajbanlig`i. 

Adamnin` ko`rkem xa`reketleri, onin` estetikaliq mu`mkinshilikleri toliq tu`rde xa`m izbe-

izlik  penen  iskusstvoda  ko`rinedi.  Iskusstvo-  adamnin`  en`  joqarg`i  quwanishlarinin`  biri  bolip  

tabiladi.  Ol  adamnin`    diqqatin  turmistin`  xaqiyqiy  bayliqlarina,  adamlardin`,  olardin`  pikirleri 

menen  minez-qulqlarinin`  gozzallig`ina,  ta`biyattag`i  gozzalliqlarg`a  awdaradi,  sezimlerdin` 

baylig`in,  a`tirapimizdi  qorshag`an  du`n`yanin`  xa`r  qiylilig`in  aship  beredi.  Iskusstvog`a 

aralasiw  xa`m  ko`rkem do`retiwshilik xa`r ta`repleme jetisken adam ushin ishki za`ru`rlik bolip 

tabiladi.  Estetikaliq  ta`rbiyalawda    paydalanilatug`in    ko`rkem  a`debiyatti  pedagogikada 

iskusstvo  qurallari  dep  ataydi.  Iskusstvo  qurallari    menen    estetikaliq  ta`rbiyalaw  ta`biyatqa 

sa`ykesligine, xa`r bir iskusstvonin` o`zgesheligine qarap to`mendegi jollar menen iske asiriladi. 

1.  ko`rkem  shig`armalardi  demonstratsiyalaw,  ko`rsetiw  yamasa  orinlaw,  2.  ko`rkem 

shig`armalarg`a  analiz,  tallaw  xa`m  baxalaw,  3.  iskusstvo  izertlew  bilimlerinin`  qatnasi,  4. 

Oqiwshilardin` tvorchestvoliq xa`m atqariwshiliw xizmeti. 

Iskustvonin`  adamg`a    beretug`in    la`zzeti  tek  qanday  da  bir  shig`armag`a  tiykarlanip 

aling`an turmis xaqiykatlig`in ku`ta` teren`  suwretlewden g`ana ibarat emes, sonin` menen birge 

iskusstvo  xizmetkeri  sheberliginin`  jetilisiw  da`rejesinen,  ta`biyattin`  og`an  bergen  materialliq 

islewdegi  erkinligi  xa`m  zeyinliginen,  iskusstvonin`  suwretlewshi  xa`m  ayqin  ko`rsetiwshi 

qurallarinan  ku`ta`  sheberlik  penen  paydalana  aliwda    la`zzetleniw  bolip  tabiladi.  Bularsiz 

iskusstvo shig`armalarinan toliq la`zzet ala almaysan`, ol adamg`a qiziq ta bolmaydi. 

Iskusstvo turmistin`, ta`biyattin` xa`m ja`miyettin` gozzallig`in  obrazli formada ko`rsetedi, 

jeke  adamnin`  ruxiy  du`n`yasin  ideyaliq-estetikaliq  xa`m  a`dep-ikramliliq  idealin  bayitadi. 

Sonday-aq  iskusstvo  qurallari,  ilim,  adamlardin`  miynet,  oqiw,  ja`miyetlik,  sport  xizmetleride 

estetikaliq ta`rbiya  qurali bola aladi. 

Estetikaliq ta`rbiyani sho`lkemlestiriw ilimiy tiykarda  to`mendegishe a`melge asiriladi. 1. 

Oqiwshilardin` estetikaliq rawajlaniw da`rejesin u`yreniw. 2. Ta`rbiyalaniwshilardin` estetikaliq 

ma`deniyatin ko`teriwge baylanisli bolg`an aldin ala aniq belgilengen waziypalardi belgilew. 3. 

Oqiwshilardin`  estetikaliq  xizmetlerin  sho`lkemlestiriw.            4.  Estetikaliq  ta`rbiyada  erisilgen 

na`tiyjelerdi  esapqa  aliw  xa`m tallaw.