Улыума пед лекция

 

 

 

Oqiwshilardi adep-ikramliliqqa  ta’rbiyalaw. 

Joba. 

1.

 

Adep-ikramliliqqa  tarbiyasinin manizi ham mazmuni. 

2.

 

Adep-ikramliliq  tarbiyasi olshemleri.  

3.

 

Sanali intizamdi tarbiyalaw. 

       

   P A Y D A L A N G A N   A D E B I Y A T L A  R 

 

 1. I.A .Karimov Yuksak ma`naviyat- engilmas kuch.  Toshkent g008 y. 

 2. Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T-1997 y 

 3. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent-1997 y 

 4. Ozbekiston Respubliqasi “ Ta`lim xaqidagi qonuni”. T-1997 y 

  5. Rubinskiy.V. Tarbiyaviy ish metodikasi. T-1991y  

 u.  R.J.  Ishmuhamedov  «Innovatsion  texnologiya  yordamida  ta`lim  samaradorligini 

oshirish yollari» Toshkent 2004 y 

7.  U.  Tolipov,  M.Usmonboeva  «Pedagogik  texnologiyaning  tadbiqiy  asoslari»  Toshkent 

2006  

8.  N.Gaybullaev., R.Yodgorov., R.Mamatkulova. Pedagogika T- g005  

9.  O.Xasanbeva va boshkalar  Oila pedagogikasi T 2007 y 

10. X.Ibragimov Pedagogika T 2007 y   

11. U.Askarova va boshkalar  Pedagogika T 2008 y 

12. Q.Qosnazarov., A.Pazilov., A.Tilegenov Pedagogika «Bilim» NOqis 2009 j  

13.A.Pazilov Tarbiya haqqinda oylar «Bilim» NOqis 2009 j 

14.  A.Dosxodjaeva.  Xalq  ogzaki  ijodi  namunalari  vositasida  oilada  bolalarni  tarbiyalash 

imkoniyatlari FAN Toshkent-2007 y 

 

A`dep-ikram  ta`rbiyasi  jeke  adamdi  xa`r  ta`repleme  rawajlandiriwdin`  en`  a`xmiyetli 

bo`limlerinen  biri  bolip  esaplanadi.  Sonliqtanda  xa`zirgi  waqitlari  oqitiw,  ta`rbiyalaw  islerinin` 

gu`lla`ni  olardi  a`dep-ikramliqqa  ta`rbiyalawdan  ibarat.  Moral`  -  bul  ja`miyetlik  sananin`  bir 

formasi, 

adamnin` 

ja`miyetlik 

turmisinin` 

barliq 

sferalarinda 

onin` 

minez-qulqin 

ta`rtiplestiretug`in  printsiplerdin`,  talaplardin`,  norma  xa`m  qa`delerdin`  jiyindisi.  Moral`da 

adamlardin`  ja`miyette  qa`liplesken  minez-quliq  normalari  «ar-namis»,  «xujdan»,  «a`dillik» 

qusag`an  tu`siniklerde  berilgen.  Bul  a`dep-ikram  tu`siniklerinin`  ba`ride  baxalawshi  xarakterge 

iye.  Moral`  baxalawshi  tu`siniklerdi,  minez-quliq  motivleri  menen  normalarin,  adamlar 

arasindag`i  qarim-qatnas  formalarin  o`z  ishine  aladi  xa`m  sonin`  menen  bir  qatarda  olardi 

da`lillep  beredi.                Moral`  xaqqindag`i  bizden  buring`i  talimat  adamzat  ja`miyetinin`  barliq 

da`wirlerine  say  keletug`in  moral`di  biykarlaydi.  Sebebi  ja`miyettin`  sotsial-ekonomikaliq 

jag`inan rawajlaniwina baylanisli moralda o`zgerip xa`m rawajlanip baradi. 

Xa`zirgi waqitta jaslardi a`dep-ikramliqqa ta`rbiyalawdin` a`xmiyeti artpaqta, sebebi bizde 

jan`a a`wlad, eski moral` menen za`xa`rlenbegen a`wlad tuwilip atirg`anlig`i menen, og`an joqari 

a`dep-ikramliq  sipatlar  berilmese  ol  shin  mag`anada  adam  bola  alma`ydi.  Xa`zirgi  waqitta 

oqiwshilardi  a`dep-ikramliqqa  ta`rbiyalaw  olardin`  turmisinin`  xa`m  xizmetinin`  xa`r  qiyli 

sferalarinda  a`melge  asiriladi.  Bala  shan`araqta,  mekteptegi  doslarinin`  do`gereginde,  ko`shede 

a`dep-ikramliq  ta`sirdi  basinan  keshiredi.  Basqasha  so`z  benen  aytqanda  a`dep-ikramliq 

---

normalardi  iyelewdin`  1-basqishinda  ta`rbiyalanip  atirg`an  bala  a`dep-ikramliliqqa  qoyilatug`in 

talaplar  sistemasi  menen  tanisadi.  Bul  jerde  ata-analar,  mug`allimler  sol  balag`a  a`dep-ikramliq 

normalardi    jetkerip  beriwshi  u`lgi,  ideal  olardin`  isenishi  xizmetlerin  atqaradi.  Sonin`  menen 

birge  olar  a`dep-ikramliq  talaplardin`  orinlaniwin  qadag`alap,  baqlap  ta  baradi.  Uliwma  1-

basqishta    moralalliq  norma  xa`m  qag`iydalardi  iyelew  adamnin`  minez  qulqindag`i  bir  qatar 

o`zgeriwshen`liklerdin`  bolatug`inlig`in  biykarlamaydi.  Bul  basqishta  so`z  benen  istin`  birligi, 

a`dep-ikramliq bilimler menen is xa`reket arasindag`i turaqsizliq, basqalardin` unamsiz qiliqlarin 

ko`riw xa`m og`an shidamaw, al o`z minez-qulqin`di elestirmew siyaqli qa`siyetler ka`liplesedi. 

2-basqishta  ta`rbiyalanip  atirg`an  balada  moralliq  normalardi  saqlaw  xa`m  buziwg`a 

bolg`an,  o`zinin`  jeke  qatnasi  qa`liplese  baslaydi.  Endi  a`tirapindag`i  adamlardin`  minez-qulqin 

baxalaw, arqali bala o`z minez-qulqina baxa beredi. Bul da`wirge kelip bala, men o`zim shininda 

qanday ekenmen xa`m keleshekte qanday boliwim kerek degen pikirdi payda etedi. 

   3-basqishta  a`dep-ikram  ta`rbiyasinin`  ta`biyatin  xa`m  xarakterin  onin`  o`z 

o`zgesheliklerin  tu`sine  otirip  en`  jaqsi  qesiyetlerge  iye  boliwdin`  qolayli  quralin  tan`lap  aladi. 

Xa`r  qiyli  adamlardiq  minez-qulqina,  ja`miyetke  xa`zirgi  waqitta  xa`m  keleshekke  o`zinin` 

rawajlaniw da`rejesine baxa beredi.  

Juwmaqlawshi 4-basqishta a`dep-ikramliqtin` mazmunin xa`m onin` baxalilig`in tu`sinedi, 

oni o`z is-xa`reketinde aktiv tu`rde ko`rsete aladi. 

Qisqasha  qilip  aytqanda  1-den  a`dep-ikramliq  bilimlerge  iye  boladi.  2-den  moralliq 

talaplardi orinlawg`a  yamasa buziwg`a o`zinin` jeke qatnasi payda boladi. 3-den minez-kuliqqa 

ta`sir etiwshi ta`rbiyaliq qurallardi tan`lap biledi. 4-den a`dep-ikramliq qag`iydalarina boysinadi 

xa`m onin` jan`adan jaqsi qag`iydalarin oylap tabiwshida bola aladi. 

Xa`zirgi  waqitlari  mekteplerdin`  baslawish  klasslarinda  oqiw-ta`rbiyalaw  isinde  de  a`dep-

ikramliq  ta`rbiyasinin`  waziypalari  nelerden  ibarat  xa`m  mazmuni  nelerden  quralg`an. 

Ilimpazlardin`  izertlewi  boyinsha  sistemali,  bir  maqsetke  bag`darlang`an  joqari  a`dep-ikramliq, 

jeke adamnin` qa`liplesiwi mektepte, sho`lkemlesken balalar kollektivinde iske asadi. Mektepte 

jeke  adamdi  xa`r  ta`repleme  rawajlandiriwg`a  bag`darlang`an  arnawli  ta`rbiyaliq  jumislar 

a`melge  asiriladi.  O`sip  baritirg`an  jas  awladti  turmisqa,  miynetke  tayarlaw  arqali  mug`allimler 

balalardi  a`lpayim,  duris  so`zli,  printsipial  boliwg`a  u`yretedi,  Watandi  su`yiwge,  miynet  isley 

biliwge, adamlarg`a g`amxorliq menen qatnas jasawg`a, qayirxom boliwg`a u`yretedi. 

Isenim  xa`r  bir  mug`allimnen  ja`miyetlik  turmisqa  aktiv  qatnasiwdi  talap  etedi.  Isenimli 

mug`allim ja`miyetlik qubilislardi sirttan baqlawshi bolip qalmaydi. Ol o`zi aralaspasa, o`z ko`zi 

menen  ko`rmese,  o`zi  esitpese  o`zin  ju`de  qolaysiz  sezedi.  Sonliqtan  mug`allim  a`dep-ikramliq 

norma  xa`m  printsipler  xaqqindag`i  bilimler  menen  sheklenip  qalmaydi.  Ol  sol  bilimlerge  o`z 

isenimin xasil qiliw ushin turmisqa aktiv aralasadi.     Xa`zirge shekem bizge isenimnin` eki tu`ri 

ma`lim: 1-si geypara adamlardin` abroyina ko`zdi jumip iseniw-buni fanatikaliq isenim deydi. 2-

si  siyasiy  xa`m  a`dep-ikramliq  jaqtan  tan`lang`an  ideallardin`  miynet  jollarin  tu`siniw  arqali 

iseniw. Demek 2-tip izertlew arqali tu`siniw boladi. 

Isenimdi  qa`liplestiriw  ma`selesi  bul  filosoflardi,  pedagoglardi    xa`m  psixologlardi  teren` 

tolg`andirip  kelmekte.  Psixologlardin`  ko`rsetiwi  boyinsha  kishkene  balalardin`  isenimi  barliq 

waqitta aktiv boladi.  

     Isenim  ko`binese  beriletug`in  xabarlar  arqali  payda  boladi.  Biraq  esitiw  arqali  payda 

bolg`an  isenim-ko`riw  arqali  bekkemlenbese    ol  tez  o`z  ku`shin  jog`altadi.  Na`tiyjede  esitiw 

arqali  berilgen  isenimnin`  duris  boliwina  qaramastan  ko`riw  arqali  payda  bolg`an  naduris 

isenimge beyimlesip ketedi. Esitip iseniw menen ko`rip iseniw arasinda pariq bar. 

Ideal  yamasa  u`lgi  bul  a`dep-ikramliq  jaqtan  rawajlaniwdin`  a`dep-ikramliqqa 

ta`rbiyalawdin`  shin`i.  En`  joqari  ko`rinisi.  Suxomlinskiydin`  ko`rsetiwi  boyinsha  bunday  

da`rejege mug`allim a`dep-ikram a`detleri xa`m a`dep-ikram sezimleri arqali erisedi. 

Ideal-grektin`  «ideya»  so`zinen,  bizin`she  elesletiw,  eliklew  degenlerdi  an`latadi.  Ol 

ja`miyetlik  sananin`  adam  umtilatug`in  sotsialliq  progress,  ilgerilew  basqishindag`i  o`zine  ta`n 

sa`wleleniwi. Ta`biyat adamdi to`rt ayaqlap ju`riw mu`mkinshiliginen ajiratqan waqtinan baslap 

og`an ideal, yamasa eliklewdi, elesletiwdi, u`lgini berdi. Sol waqittan baslap adam o`z sanasinan 

erksiz  xalda  en`  jaqsi  na`rsege,  joqarig`a  umtiliwdi  basladi.  Usi  umtiliwdi  tu`siniwge  

u`yretsen`iz  sonda  g`ana  jaqsi  na`rselerge  sanali  tu`rde  umtiliwdin`  baxit  ekenin  tu`sinesiz». 

Demek  turmistan  ajiratilg`an  ideal  adamlardin`  sotsial-ekonomikaliq  sharayatlarin  esapqa 

almag`an  ideal  bola  almaydi.  Xaqiqiy  ideal  yamasa  u`lgi  ko`p  materialldin`  ishinen  su`zip 

aling`an a`dep-ikramliq qa`siyetler jiyindisi. 

---

Mugallim  de  ideal  bola  aladi.  Sebebi,  oqiwshilar  mug`allimge  isenedi.  Olardin`  u`lgi 

bolatug`in kelbetin a`yyemgi filosoflar menen pedagoglar jaratti. Biraq u`lgi bolatug`in o`rnekti 

a`yyemgi  filosoflar  menen  pedagoglar  jasag`an  menen  xa`zirgi  mua`allimlerdin`  barlig`i  ideal 

bola  almaydi.  Izertlewshilerdin`  juwmag`ina  qarag`anda  ja`miyetlik  attestatsiyadan  o`tken 

mug`allimdi 3 kategoriyag`a: o`z isinin` sheberi, jaqsi qa`nige, ortasha qa`nige. 

O`z  isinin`  sheberi-bolg`an  mug`allimler  xa`r  bir  adimda  u`lgi  boliwg`a  tirisadi.  Al  jaqsi 

qa`nige-o`z ka`sibine joqari talaplar qoyip biledi. Ortasha qa`nige – ko`binese pedagogikaliq takt 

talaplarin  buzadi  eken.  O`z  o`zine  baxa  beriwdi  bilmes  eken,  barliq  ayipti  oqiwshilardin` 

o`zlerinen xa`m oni oqitqan mug`allimlerden ko`redi.