|
1. Janıw fazalari hám jarılıw shegaraları.
Janıw tek málim temperatura sharayatındaǵana bar boliwi múmkin. Barlıq janiwshi zatlardıń quramında uglerod hám vodorod bar bolıp tabıladı. Íssılıq tásiri astında janiwshi zatlar bóleklenip joqarıdaǵı gazlar ajralıp shıǵıp, hawa daǵı kislorod menen birikib, jalın payda etedi.
Janıw fazalariniń tómendegi túrleri anıqlanǵan:
1. Shaqnaw. Eger ólpeń qizdirilip atirǵan janiwshi suyıqlıqqa waqıtı -waqıtı menen sırttan jalın tásir ettirsek, belgili bir temperaturaǵa jetkende, odan ajralıp shıǵıp atırǵan gaztárizli ónim shaqnaydi hám sol waqitta óship qaladı. Suyıqlıqtıń áne sol waqıttaǵı temperaturası shaqnaw temperaturası dep ataladı. Shaqnaǵan gazlardıń tez óship qalıwınıń sebebi, bul temperaturada suyıqlıqtan ajiralıp shıǵıp atırǵan gazlar jalındı dawam ettiriw ushın jeterli emesligi bolıp tabıladı.
Shaqnaw temperaturası zatlardıń órt tárepinen qáwipliligin anıqlawda úlken áhmiyetke iye bolıp tabıladı. Ayırım zatlardan ajralıp shıǵıwshı puw hám gazlar kóp muǵdarda jıynalıwı nátiyjesinde ashıq jalın menen birigip kúshli jarılıw payda etiwi múmkin.
2. Tutanıw. Suyıq,janiwshi zatlardı qızdırıw shaqnaw temperaturasınan joqarıda da dawam ettirilsa, onıń puwlanıwı jedellesedi hám sonday bir waqıt keledi, oǵan jalın jaqınlastirilsa shıǵıp atırǵan puw shaqnaydi hám janıwdi dawam etedi. Suyıqlıqtıń sol jaǵday daǵı temperaturası tutanıw temperaturası dep ataladı.
3. Óz-ózinen tutanıw. Eger janiwshi suyıqlıqtı tutanıw temperaturasınan joqarı bolǵan jaǵdayda da qızdırıw dawam ettirilsa, lekin ashıq jalın jaqınlastirilmasa, belgili bir waqıtta, ajralıp shıǵıp atırǵan puw ózinnen-ózi jalınlanıp ketedi. Janiwshi suyıqlıqtıń áne sol jaǵday daǵı temperaturası óz-ózinen tutanıw temperaturası dep ataladı.
4. Óz-ózinen janıp ketiw. Ayırım janiwshi qattı zatlardı saqlaw nadurıs islengen jaǵdaylarda óz-ózinen janıp ketiwi múmkin. Mısalı, ızǵar halda gúdilengen paqal, paxta, tasko'mir, may surtilgen látte hám basqalar. Bul process óz-ózinen janıw temperaturası belgili temperaturadaǵana bolıwı múmkin.
Qattı zatlar janip atirǵanda , janip atirǵanda bólimlerine jaqin bólimlerdiń qiziwi hám olardan óz gezeginde janiwshi gazlar ajralıp shıǵıwı hám olardıń da jana baslawı nátiyjesinde úzliksiz shınjır reakciyası keshedi. Bul qandayda bir bir tosiwshi faktorǵa ushiramasa janiwshi i zat janıp tamam bolaman degenge shekem dawam etedi.
Janiwshi suyıq zatlardıń janıwı tek ústileri ashıq bolǵan jaǵdaydaǵana, yaǵnıy hawa menen tutas bolǵan ústinlerde ǵana júz beriwi múmkin. Bunda suyıqlıq maydanı daǵı jalın tómengi qatlamlardı qizdiradi hám janiwshi puwlardiń jańaların shıǵaradı hám olar da jana baslaydı. Sonday etip bul jerde de shınjır reakciyası keshedi.
Janiwshi suyıq zatlardıń shaqnaw temperaturası 450°S dan joqari yamasa onnan kishi bolsa, bunday zatlar kiyim-kenshek janiwshi suyıqlıqlar dep ataladı. Bularǵa benzin, serouglerod, spirtler hám basqalar mısal bola aladı. Shaqnaw temperaturası 450°S den joqarı bolǵanları bolsa janiwshisuyıqlıqlar dep ataladı. Qurılıs normalarinda keltirilwi boyınsha órtten qorǵaw ilimiy tekseriw institutınıń usinisina qarap kiyim-kenshek janiwshi suyıqlıqlarǵa shaqnaw temperaturası 610°C D at eń hám odan tómen bolǵanları, janiwshi suyıqlıqlarǵa bolsa 610°C den joqarıların kirgiziw belgilengen.
Gazlarda bolsa, gazdıń hár bir molekulası kisloroddıń molekulaları menen tikkeley kontaktda bolıwı munkinligi hám olar bir waqtıniń ózinde oksidleniw procesine tayın bolǵanlıǵı ushın, janıw procesi úlken tezlikte keshedi.
Janiwshi zat boylap jalındıń tarqalıw tezligi sekundiga bir neshe metrdi payda etse janıw, bir neshe júz metrdi payda etse jarılıw, bir neshe kilometrdi payda etse detonatsiya dep ataladı.
Gaz hám puwlardiń hawa menen aralaspasınıń janıw hám jarılıw qáwipi, jalındıń tarqalıw temperaturasınan tısqarı olardıń hawa daǵı kontsentratsiya shegarası ( puw ushın ) menen xarakterlenedi. Jarılıwdıń kontsentratsiya shegarası dep jabıq tunel ishinde janiwshi gaz hám puwlardiń hawa daǵı muǵdarı sırtqı jalın tásiri astında jalınlanıp keta alatuǵın muǵdarǵa aytıladı.
Hawa menen toldırılǵan bekkemlengen ıdıs alıp, oǵan belgili muǵdarda janiwshii gaz yamasa puw qosıp baramız hám hár gezek onı jaǵıp qo'ramiz. Bul gazdıń muǵdarı ( procentlerde yamasa salmaqlıq konsentraciyasında ) kem bolǵanda jalınlanmaydi, yaǵnıy ıdıs ishindegi basım atmosfera basımına teńliginshe qolaveradi.
Janiwshi zattıń kontsentratsiyası asırıp barılıwı nátiyjesinde sonday jaǵday júzege kelediki, bunda qospa kúshsiz portlaydı. Jabıq ıdıs ishinde yonuvchi gaz yamasa puwdiń hawa menen qospası jandirilganda jarılıw payda etetuǵın minimal ma`nisi jarılıwdıń tómengi shegarası dep alaladi. Ídıs ishine berilip atırǵan gaz yamasa bug'ning kontsentratsiyası taǵı asıra barılsa, jarılıw kúshi orta beredi hám qandayda bir maksimal bahaǵa erisedi. Kontsentratsiyanıń jáne de asıp barıwı endi jarılıw kúshin asırmay, bálki pasaytiradi hám aste uyań sona baslaydı hám belgili kontsentratsiyada bolsa pútkilley toqtaydı. Jabıq ıdıs ishinde yonuvchi gaz yamasa bug'ning hawa menen qospasınıń, jandirilǵanda partlaytuǵın maksimal mánisi jarılıwdıń joqarı shegarası dep ataladı. Jarılıwdıń tómengi hám joqarı shegaraları arasındaǵı parq qansha úlken bolsa, zattıń jarılıw qáwipi sonsha joqarı boladi.
Hár bir janiwshi zattıń puwi hám gazları, hám de shańları ózleriniń tómengi hám joqarıǵı jarılıw shegaraları bahalarına iye.
Janiwshishańlar hám talshıqlar, olardıń tómengi jarılıw shegarası 65 g/m3 ten tómen bolsa, jarılıw qáwipi bar bolip esaplanadı. Eger olardıń tómengi jarılıw shegarası 65 g/m3 ten joqarı bolsa, olar órt qáwipi bolǵan shańlar esaplanadı.
Suyıqlıqlar puwi ushın da jarılıwdıń temperatura shegaraları tómengi hám joqarıǵı bahalarǵa iye esaplanadı. Jarılıwdıń tómengi temperatura shegarası dep, jabıq ıdıs ishindegi suyıqlıqtıń toyinǵan puwiniń sırtqı derek tásirinde jalın alıwı múmkin bolǵan eń tómengi temperaturası túsiniledi.
Janiwshi suyıqlıqlardıń gaz hám puwlardiń hawa menen aralaspasin joqarıda kórsetilgen shegaralarınan tısqarı bahalarında hesh qanday derek menen jalınlatipbolmaydı. Mısalı, atseton toyinǵan puwi ushın jarılıwdıń tómengitemperatura shegarası - 20°C.joqarıǵısı 7°C, serouglerod ushın - 14°C hám - 7°C.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
