«Улы7ма техникалы3 п1нлер» кафедрасы о3ыты7шыларыны4 2011-2012- о3ы7 жылыны4 ы-ярым жыллы2ында 5тету2ын саба3лар кестеси

boladı :

1. Ilimiy ( insan -mashina sistemasın ; átirap ortalıq -insan, qáwipli ( zıyanlı ) islep shıǵarıw faktorları hám basqalardı matematikalıq modellestiriw);

2. Ámeliy ( úskenelerge xızmet kórsetiwde miynet qáwipsizligin támiyinlew).

Turmıslıq process insandı átirap -ortalıq jáne onıń qurawshıları menen óz-ara tásiri YU. N. Kurjakovskiydiń «Turmıs tek zatlar, energiyalar hám informatsiyalar aǵısların tiri dene arqalı háreketi processinde bar bola almaydı» degen turmıstı saqlaw nızamına sáykes halda elementler arasındaǵı zatlar massasınıń, barlıq túrdegi energiyalar hám informatsiyalardiń aǵısları sistemasına tiykarlanǵan.

Turmıstı saqlaw nızamındaǵı aǵıslar insanǵa ózin azıq-awqatqa, suwǵa, hawaǵa, quyash energiyasına, qorshap turǵan ortalıq haqqındaǵı informatsiyalarǵa bolǵan mútajliklerin qánaatlandiriwi ushın kerek. Soniń menen bir waqıtta insannıń ómir fazasida ózinnen sanalı iskerligi menen baylanıslı bolǵan ( mexanik, intellektuallıq energiyaler) bioliogiyaliq process shıǵınları kórinisindegi belgili massadaǵı zatlar aǵımın, ıssılıq energiya hám basqa energiya aǵımın ajratadı. Zatlar hám energiyalar aǵımı almasiwi insan qatnaspaytuǵun processler ushın da xarakterli bolıp tabıladı.

Tábiy ortalıq biziń planetamizga quyash energiyası aǵımı kirip keliwin támiyinleydi. Bul bolsa óz gezeginde biosferada ósimlik hám haywanlar aǵımın, zatlar (hawa, suw) adiabatik aǵımın, hár túrlı energiyalar aǵımın, atap aytqanda ayrıqsha jaǵdaylarda tábiy ortalıqtaǵı energiyalar aǵımın júzege keltiredi.

Texnosfera ushın barlıq túrdegi shiyki onim hám energiyaler aǵımı, ónimler hám adamlar gezegi aǵıslarınıń hár túrlılıǵı ; shıǵındı aǵısları ( atmosferaǵa shıǵarılıp atırǵan shıǵındılar, suw hawizlerine taslanıp atırǵan sanaat shıǵındıları, patas suw, suyıq hám qattı shıǵındılar, hár túrlı energetikalıq ta'sırler ) xarakterli bolıp tabıladı.

Hár qanday xojalıq júrgiziwdiń shıǵındıları hám teris nátiyjesi boladı hám olardı pútkilley joǵaltıp bolmaydı. Olardı bir fizikalıq-ximiyaliq formadan basqa formaǵa ótkeriw yamasa kosmosqa shıǵarıp jiberiw múmkin. Bunnan tısqarı texnosferada júz beretuǵın kútilmegen jarılıw, órtler nátiyjesinde, qurılıs konstruktsiyalariniń buziliwinda, transport avarıyalarında hám soǵan uqsas jaǵdaylarda úlken muǵdardaǵı shıǵındılar payda bolıwı hám energiya aǵısların júzege keltiriwi múmkin.

Sociallıq ortalıq tábiy hám texnogen álemdi ózgertiwge jóneltirilgen insanǵa xarakterli bolǵan barlıq energiya aǵısların islep shıǵaradı hám paydalanadi. Bular mısal etip jámiyettegi shegiw, alkogol ishimlikler, narkotik zatlar hám soǵan uqsawlardı qabillwǵa baylanıslı zıyanlı jaǵdaylardı keltiriw múmkin.

«Insan - átirap ortalıq» sistemasın hár túrlı komponentleri, energiya hám informatsiyalarin xarakterli máseleler aǵımın tómende keltiremiz: