Ularning tabiati va sinflanishi. Olinishi

FeClз peptizator.

[faFeiOH)₃]nFe³⁺3(n-x)CF 3Т3xC/

Agar zarracha sirtiga peptizatorning o'zi emas, uning cho'kma bilan hosil qilgan oraliq mahsuloti shimilsa, bilvosita peptizatsiya deyiladi.

Fe(OH) з + HCl = FeOCl + 1H₂0

FeOCl peptizator.

mFe(OH ),]nFeO⁺ 3 (п-х)СГ jxCr

Ba'zan adsorbtsion peptizatsiyani - bevosita peptizatsiya, disolyutsion peptizatsiyani esa bilvosita peptizatsiya deb xam yuritiladi.

Cho'kma ko'p saqlansa, eskiradi va peptizatsiyaga uchrashi qiyinlashadi. Peptizatsiyada yuvuvchi vositalar (sovun, poroshoklar) bilan kir yuvganda katta rol o'ynaydi.

Antikoagulyant - peptizatorlar (bunga qon zardobi misol bo'ladi) yordamida qon trombalarini zolga o'tqazish va boshqalar muhim amaliy ahamiyat kasb etadi.

Kondensatsiya usullari: Kondensatsiya usuli 2 xil: fizikaviy va kimyoviy kondensatsiya bo'ladi.

Fizikaviy kondensatsiya - fizik kondensatsiya usullaridan biri dispertsion muhitga qattiq jism bug'ini yuborish. Bu usulda A.I. Shalnikov va 3.S. Roginskiylar taklif etgan asbobdan foydalaniladi. Bu usul bug'larni bo'shliqda (vakuumda) bir idish (sovutgich) sathida kondensatsiyalanishiga asoslangan. 400⁰C da dispers faza (Na) va dispers muhit (benzol) bug'latiladi. Ular asbobning 1 va 3 o'simtalariga joylashtirilgan. Bug'lar sovutgich 4 ustida kondensatsiyalanadi. Sovutgich -192⁰С gacha suyultirilgan havo bilan sovitib turiladi. Shunday qilib sovutgich ustida qattiq benzol va natriy zarrachalari yig'iladi. Suyuq xavo sovutgichdan tortib olinsa, sovutgichning xarorati ko'tariladi. Benzolda kolloid xolatda erigan natriy priborning 2 o'simtasiga tushadi. Bu natriyning benzozolidir.

Ular bu usuldan Hg, Cd, Se, P, S laming gidrozollarning Na, K, Rb, Cs laming organozollarini hosil qiladilar.

Erituvchini almashtirish usuli ham fizik kondensatsiya usuliga kiradi. Ma'lumki ba'zi organik kislotalar etil spirtida yaxshi, lekin suvda yomon eriydi. Bunday kislotalarning suvdagi kolloid eritmalarini hosil qilish uchun avval kislota spirtda eritiladi, so'ngra hosil bo'lgan eritmaga asta-sekin suv qo'shib suyultiriladi. Suv spirt bilan har qanday nisbatda aralasha olganidan, spirtda erigan organik kislotalarning suvli spirtda eruvchanligi pasayib, uning suvdagi kolloid eritmasi hosil bo'ladi.

Shu yo'l bilan masalan, oltingugurt suvda yomon, spirtda yaxshi eriydi. S avval spirtda eritilib, hosil bo'lgan cho'kmaga asta sekin suv qo'shib boriladi. Bunda S ning sut kabi oq kolloid eritmasi olinadi. Huddi shunga o'xshash NaClni suvda eritib, asta-sekin benzolga qo'shiladi. Bunda osh tuzining bezozoli hosil bo'ladi.

Kimyoviy kondensatsiya usulida biror kimyoviy reaktsiya natijasida qiyin eriydigan moddalaming zollari olinadi- oksidlanish, qaytarilish, gidroliz, almashinish.

1. 
   Qaytarilish. Chin eritmadan biror qaytariluvchi yordamida qaytariladi.
   

Masalan: 2HAuCl₄ + 3H₂O₂ = 2[Au] + 8HCl + 3O₂

Ag₂O + H2 = 2[Ag] + H2O

Qaytaruvchi sifatida tanin, gidrozin, fenilgidrozin, alkaloidlar va b. ishlatiladi. Ishqoriy muhitda oltin zolini olish.

2HAuCl₄ + 5K₂CO₃ = 2KAuO₂ + 5CO₂ + 8KCl + H₂O KAuO2 —— KAuO2

2KAuO₂ + 3HCHO + K₂CO₃ = 2[Au] + 3HCOOK + KHCO₃ + H₂O {[mAu]nAuO₂^-(n-x)K+}^x- xK+

2AgNO3 + K2CO3 = Ag2O + 2KNO3 + CO2

^3Ag2^O + ^C76^H52^O46 = ^6[Ag] + ^C76^H52^O49

Tanin flobafen

{[mAg]mAg₂O nAgO^-(n-x) K+}^x- xK+

2. 
   Oksidlanish. Molyar eritmaning oksidlanish yo'li bilan kolloid eritma
   

olinadi. 2H2S + O2 = 2[S] + 2H2O

S bilan bir qatorda H₂S₅O₆ pentation kislota ham hosil bo'lib stabilizator vazifasini bajaradi. {[mS]n S₅O6₂^-2 (n-x) H+}^2x- 2xH+

3. 
   Almashinish:
   

AgNO3 + KCl = [AgCl] + KNO3

Ba(NO3)2 + K2SO4 = [BaSO4] + 2KNO3

Ba(NO₃)₂ ortiqcha olinsa quyidagicha zol hosil bo'ladi.

{[mBaSO4]n Ba²+ (n-x) NO3^-}^2x+ 2xNO3^-

K₂SO₄ ortiqcha olinsa olinsa quyidagicha zol hosil bo'ladi.

{[m BaSO4]n SO4^2- 2(n-x) K+}^2x- 2xK+

4. 
   Gidroliz.
   

FeCl3 + 3H2O = [Fe(OH)3] + 3HCl

H₂WO₄, H₂SiO₃ va boshqa kislotalarning zollari shu usulda olinadi. Qiyin eriydigan mahsulot hosil bo'lsa, sharoit yaratilsa, kolloid eritma hosil bo'ladi.

Yuqorida keltirilgan reaktsiyalarda zoldan tashqari boshqa aralashmalar ham bo'ladi. Sistemani bu aralashmalardan tozalash zarur.

Kolloid eritmalarni tozalash usullari.

Kolloid eritmalarni barqaror holatda olish va ularni xossalarini o'rganish uchun ularni tozalash, ayniqsa ular tarkibidan elektrolit modda larni ajratib tashlash zarur. Buning uchun ko'pincha dializ usulidan foydalaniladi.

Dializ: Kolloid eritmalami o'simlik, xayvon va sun'iy membranalardan o'tuvchi aralashmalardan tozalash dializ deyiladi (14.2 -rasm). Dializ uchun qo'llaniladigan

asbob dializator deyiladi. Dializatorlaming turlicha turlari mavjud bo'lib, bu rasmda Grem tomonidan taklif etilgan dializator sxemasi keltirilgan. Bu dializatorda membrana sifatida pergament, yoki sellofan qo'llaniladi. Tozalash

2. 
   -rasm. oquvchan suv yordamida ketadi. Bu usulda tozalash
   

juda sekin ketadi. Shuning uchun elektrodializ taklif etilgan.

Elektrodializ: Doimiy elektr toki yordamida olib boriladigan dializ elektrodializ

14.3 -rasm.
deyiladi.

Elektr toki yordamida anion va kationlar tegishli elektrodga yo'naladi. Bunda tozalash juda tez boradi (14.3 -rasm).

Kompensatsion dializ: Bu usulda eritma tarkibidagi u yoki bu kichik molekulali modda kontsentratsiyasi to'g'ridan-to'g'ri aniqlanishi mumkin. Bu usul Mixaelis va Rona tomonidan taklif etilgan bo'lib, asosan biologik suyuqliklarni tozalash va o'rganishda keng qo'llaniladi.

Ultrafiltratsiya: Bu usul ham kolloid eritmalarni tozalashning eng muhim usullaridan bo'lib, bu usul dispers fazani dispers muhitdan ajratishga asoslangan. Maxsus membrana saqlagan filtrlar orqali kolloid eritma filtrlansa, filtrda kolloid zarracha qoladi.

Kolloid sistemalarining optik xossalari

Dispers sistemalarining optik xossalari ularning asosiy belgilari dispersligi va geterogenligi bilan bog'liq. Kolloid sistemalarining optik xossalari chin va dag'al dispers sistemanikidan butunlay farq qiladi. Dispers sistkmalar orqali yorug'lik nurining o'tishi uning yutilishi, tarqqalishi, rangli bo'lishi, sinishi, qaytishi kabi hodisalarga sabab bo'ladi.

Kolloid sistemalar barqaror optik xossalarga egadirlarki, ular yordamida eritma tabiati, uning kontsentratsiyasi, kolloid zarracha o'lchami va bosh?alar aniqlanadi. Dispers zarracha o'lchamiga qarab tushayotgan yorug'lik turli rangga bo'yalishi mumkin. Masalan, kumush zolida kumush zarrachalari 80-90 mmk bo'lsa, kolloid eritma to'q sariq va qizil bo'ladi. Yirikroq bo'lsa 90-110 mmk binafsha, 160 mmk bo'lsa ko'k rangli bo'ladi.

Kolloid sistemalarning eng xarakterli optik xossasi ularda opalestsentsiya, Faradey-Tindal effekti va rang berish xodisasidir. Dag'al dispers sistemalarni olsak, ular zarrachalarining o'lchami yorug'lik to'lqin uzunligidan katta bo'lgani uchun yorug'lik suspenziya yoki emulsiya zarrachalarini aylanib o'ta olmaydi.

Yorng'lik tartibsiz tarzda zarracha va muhit chegarasida sinadi va tar?aladi. Bu suspenziya va emulsiyalarni loyqa bo'lib ko'rinishini ta'minlaydi.

Agar yorug'lik nurlarini qorong'ida turgan tiniq kolloid eritma orqali o'tkazsak, yorug'lik xuddi konus shaklda tarqaladi. Bunga o'xshash xodisa qorong'i xonada chang bo'lsada undan yorug'lik o'tsa, qorong'ida projektor yoqilsa yoki tuman tarqagan vaqtda mashina faralari yoqilsa, kuzatilishi mumkin. Kolloid zarrachalar yorug'likni tarqatishini birinchi marta M.Faradey kuzatdi (1857 y). Keyinchalik D.Tindal bu xodisani mukammal o'rgandi. Shuning uchun bu xodisa Faradey - Tindal konusi yoki effekti deb yuritiladi. Chin eritmalarda Faradey-Tindal effekti kuzatilmaydi. Shuning uchun bu xodisa kolloid eritmalarni boshqa turdagi eritmalardan ajratib olishda mu?im rol o'ynaydi. Masalan, berlin lazuri zoli mis kuporosining chin eritmasiga juda o'xshaydi. Ularni Faradey-Tindal effekti yordamida oson ajratib olish mumkin.

Kolloid eritmalarning rangi. Yoruhlik nurining tanlanib yutilishi bilan difraktsion hodisalarining qo'shilishi natjasida kolloid eritma rangli bo'ladi. Zollarning rangi disperslik darajasiga, zarrachalarning shakliga qarab o'zgaradi. Masalan: Ag zoli zarracha o'lchami 80-90 nm eritma rangi to'q sariq va qizil, 90-110 nm bo'lsa binafsha, 160 nm bo'lsa ko'k rangli bo'ladi. (As₂ S₃ -sariq, Sb₂S₃ - zarg'aldoq,Te(OH)₃ -qo'ng'ir tuslarga ega).

Zollarning rangi disperslik darajasidan tashqari tushayotgan nurlaning to'lqin uzunligiga ham bog'liq. Masalan: yuqori dispers Au zoli 550-510 nm to'lqin uzunlikka ega yashil nurlami yutadi, zol qizil rangli bo'ladi. Chunki qizil rang uchun qo'shimcha rang yashil. Disperslik darajasi past bo'lgan Au zollari Я = 585-570nm bo'lgan sariq rangini yutadi. Unga qo'shimcha rang ko'k. Shuning uchun zol ko'k rangli bo'ladi.

Yorug'likning yoyilishi. Agar sistema tushayotgan yorug'lik nurining to'lqin uzunligi zarracha o'lchamidan kichik bo'lsa, yorug'lik nuri qaytadi. Lekin zarracha o'lchami yorug'lik nurining to'lqin uzunligida kichik bo'lsa, yorug'likning tarqalishi sodir bo'ladi.

Yorug'likninig tarqalishi ayniqsa kolloiditmalar uchun xosdir. Bu hodisa opalestsentsiya ko'rinishida sodir bo'ladi. Zolni qorong'u joyidan yon tomonidan yoritilsa, opalestsentsiya kuzatiladi.

Faradey - tindal effekti opalestsentsiya bilan bog'liq. Bu effektning ko'rish uchun to'rt qirrali idishga kolloid eritma solinib, qorong'u joydan yon tarafdan yorug'lik nuri yuborsak, yorug' konus hosil bo'ladi (14.4 - rasm). (mayda zarrachalarning yorug'likning yoyishi hisobiga bu konus diffiziya bo'ladi.)