Укук. Ий асослари узбеки стон Республикаси Президенти сайлови турри- сидаги донунчилик хужжатлари тизими



Download 27,7 Kb.
bet1/4
Sana23.05.2022
Hajmi27,7 Kb.
#607266
  1   2   3   4
Bog'liq
saylov prezident


Шухрат Файзиев, юридик. фанлари доктори, профессор
^ЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПРЕЗИДЕНТИ САЙЛОВИНИНГ КОНСТИТУЦИЯВИЙ-Х.УКУК.ИЙ АСОСЛАРИ
Узбеки стон Республикаси Президенти сайлови турри- сидаги донунчилик хужжатлари тизими
Узбекистан Республикаси Президенти сайлови мамлакати- миз даётидаги foht мудим ижтимоий-сиёсий водеа дисобланади. Чунки, бу давлат радбари - Президентни сайлаш билан боБлид ута масъулиятли жараёндир. Зеро, мамлакатимиз келажаги, унинг янада тараддий топиши давлат радбари лавозимига энг му- носиб номзодни сайлаш дамда бу жараёнда сайловчилар дабул диладиган дарорга боБлиддир. Узбекистан Республикаси Президенти сайловига тайёргарлик куриш дамда уни демократии тарзда очид ва ошкора утказиш билан 6облид масалалар донунчилик дужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади.
Жорий йилнинг 24 октябрида булиб утадиган Президент сайлови миллий сайлов амалиёти ва халдаро сайлов меъёрларига мос равишда дабул дилинган сайлов донунчилиги асосида утказилади.
Узбекистан Республикаси Президенти сайловига оид донунчилик хужжатлари тизими дуйидагилардан иборат:

- Узбекистан Республикаси Конституцияси (1992 йил 8 декабрь);


- Узбекистан Республикаси Сайлов кодекси (2019 йил 25 июнь) ;


- Узбекистан Республикаси «Сиёсий партиялар тутрисида»ги донуни (1996 йил 26 декабрь), «Сиёсий партияларни молиялашти- риш тугрисида»ги донуни (2004 йил 30 апрель);


- Узбекистан Республикаси Марказий сайлов комиссияси- нинг дарорлари.


Шуни алодида таъкидлаш лозимки, Узбекистан Республикаси Конституциясида инсон дудудлари, эркинликлари ва мажбурият- лари, жамоат ташкилотлари ва фударолик жамиятининг дудудий асослари дамда давлат докимияти ва бошдарув органларининг дудудий мадомига оид нормалар билан бир даторда сайловга оид тамойил дамда доида-талаблар мустадкамланган.


Конституциямиздаги Узбекистан Республикаси Президенти сайлови билан боБлид доида-талаблар мудим адамиятга эга
4

булиб, биринчидан, фухароларнинг сиёсий хухухларини таъмин- лаш орхали мамлакат рахбари бевосита сайловчилар томонидан сайланади, иккинчидан, жамоат ташкилотлари ва фухаролик жа- мияти институтларининг тобора ривожланиши асосида сиёсий партияларнинг давлат органларини шакллантиришдаги фаолия- тини кафолатлайди, учинчидан, сайлов хухухи тамойиллари ва муддатлари асосида Узбекистан Республикаси Президенти сайло- ви мустахил сайлов комиссиялари томонидан амалга оширилиши таъминланади.


Конституциямизнинг 10-моддасида Узбекистан халк,и номи- дан фахат у сайлаган Республика Олий Мажлиси ва Президенти иш олиб бориши мумкинлиги, шунингдек, жамиятнинг бирон-бир к,исми, сиёсий партия, жамоат бирлашмаси, ижтимоий харакат ёки алохида шахе Узбекистон халки номидан иш олиб боришга хацли эмас деб белгиланган. Ушбу норма президентлик сайлови- нинг давлат тараккиёти ва халх фаровонлигини таъминлашдаги ахамияти билан борликдир.
Узбекистон Республикаси Конституциясининг 32-моддасига мувофик, фукаролар жамият ва давлат ишларини бошкаришда бевосита хамда уз вакиллари оркали иштирок этиш хухухига эга- дир. Бундай иштирок этиш узини узи бошхариш, референдумлар утказиш ва давлат органларини демократии тарзда ташкил этиш йули билан амалга оширилади.
Бундан ташхари, Асосий хонунимизнинг 60-моддасида сиёсий партиялар турли табаха ва гурухларнинг сиёсий иродасини ифо- далайдилар ва узларининг демократии йул билан сайлаб хуйилган вакиллари орхали давлат хокимиятини тузишда иштирок этиши билан боглих норманинг белгиланиши уларнинг сайлов жараёни- даги конституциявий махомини мустахкамлайди.
Узбекистон Республикаси Президентининг махоми Конститу- циянинг 89-моддасида белгиланган булиб, унга кура Узбекистон Республикаси Президенти давлат бошлигидир ва давлат хокимияти органларининг келишилган холда фаолият юритишини хамда хамкорлигини таъминлайди. Шунинг учун хам мамлакат- нинг ички ва ташхи сиёсатининг асосий йуналишларини белги- лайдиган ва Узбекистон халхи номидан иш олиб борувчи мансаб- дор шахе сифатида давлат рахбарлигига номзодлар учун тегишли талаблар конституция даражасида мустахкамланган.
5

Хусусан, Узбекистан Республикаси Конституцияси 90-мод- дасига кура, Узбекистан Республикаси Президенти лавозимига уттиз беш ёшдан кичик булмаган, давлат тилини яхши биладиган, бевосита сайловгача камида 10 йил Узбекистон худудида муким яшаётган Узбекистон Республикаси фукароси сайланиши мумкин.


Демак, Конституция ва сайлов конунчилиги асосида Узбекистон Республикаси Президентлигига номзод учун белги- ланган талабларни цуйидагича изохлаймиз:

1. Уттиз беш ёшдан кичик булмаслиги. Давлат рахбари си- фатида уни бошцариш мацсадида президентлик сайловларида уз номзодини илгари сураётган шахе муайян хаётий тажрибага эта булиши керак. Тажрибага бир неча йиллар давомида х,аёт синов- ларидан утиш оркали эришилади. Шу жихатдан Президентликка номзод учун ёш цензи 35 ёш деб олинган. Одатда, шахе бу ёшга етгач, муким царорларни кабул килиш борасида уз мустакил позициясига эга булади. Мазкур ёш цензи давлат ва жамиятни бошцаришда муайян ёш ва тажрибанинг ахамияти катта эканли- гидан келиб чициб белгиланган.


2. Давлат тилини, яъни узбек тилини яхши билиши. Бу хам жуда муким талаблардан бири булиб, Узбекистонни бошцаришга даъвогарлик цилаётган номзод, албатта узбек тилини яхши билиши зарур. Айницса, сунгги йилларда мамлакатимизда давлат ти- лининг нуфузини юксалтиришга сиёсатнинг муким йуналиши си- фатида эътибор каратилаётган бир вактда бу талабнинг ахамияти янада ошиб бормокда.


3. Бевосита сайловгача камида 10 йил Узбекистон худудида муким яшаётган булиши. Ушбу талабнинг ахамияти шундаки, муайян юртда муким яшаган шахегина шу мамлакатнинг мавжуд шарт-шароитларини, ютук ва камчиликларини, шунингдек уз халкининг кувончу ташвишларини яхши билади. Шунинг учун бу юртда яшаётган ахоли билан хамнафас булган, улар билан бир шароитда яшаган инсоннинг президентликка номзод сифатида курсатилиши мантикан турри булади.


4. Узбекистон Республикасининг фукароси булиши керак. Бу дам жуда мухим талаблардан бири. Албатта, муайян мамлакатга рахбарлик килиш, уни бошкариш учун шу давлатнинг фукароси булиш талаби алохида ахамиятга эга. Ушбу талаб оркали ном- зоднинг шу давлат фукаролигига тегишлилиги акс эттирилган. Сайлов ва сиёсий жараёнларда фукаролик масаласининг яна бир


6


мудим жидати шундаки, бу мамлакатнинг кейинги таддири би- лан борлид. Фадат шу юрт фудароси мамлакат таддири дадида купрод дайруради. Шунинг учун нафадат, номзод курсатишда, балки сайловда иштирок этиш, овоз бериш учун дам фударолик талаби белгиланган.
Узбекистан Республикаси Конституциясининг 23-боби «Сай- лов тизими»га баришланган булиб, мамлакатимиз сайлов тизими- га оид мудим тамойил ва нормаларни белгилайди.
Хусусан, Конституциямизнинг 117-моддасида Узбекистан Респу- бликасининг фударолари сайлаш ва сайланиш дудудига ва дар бир сайловчи бир овозга эга эканлиги, шунингдек, овоз бериш дудуди, уз ходиш иродасини билдириш тенглиги ва эркинлиги кафолатланган.
Бундан ташдари, ушбу моддада сайлов дудудининг мудим принциплари мустадкамланган булиб, сайлов жараёнларини далдаро сайлов стандартлари асосида очид-ошкора ва демократии тарзда утказишга имкон беради.
Сайлов дудуди принципларининг мазмун-модиятини дуйидагича изодлаш мумкин:
Умумий сайлов дудуди. Ушбу принципнинг модияти сайлов- ларнинг умумийлигини, яъни Узбекистан Республикаси Президента сайловида сайлов куни ун саккиз ёшга тулган Узбекистан Республикаси фударолари сайлаш дудудига эгалигини, шунингдек, фударолар жинси, ирдий ва миллий мансублиги, тили, динга муносабати, ижтимоий келиб чидиши, эътидоди, шахсий ва иж- тимоий мавдеи, маълумоти, машрулотининг тури ва хусусиятидан датъи назар тенг сайлов дудудига эгалигини англатади.
Тенг сайлов дудуди. Мазкур принцип сайловда иштирок этувчи дар бир фударо бир овозга эга булишини, овозлар тенг- лигини англатади. Яъни, овозларни санашда битта сайловчининг овози бошдаси билан тенглигини, бирорта овоз бошдасидан устун эмаслигини ифодалайди. Шунингдек, сайловда иштирок этишдаги тенгликни дам дамраб олади.
Турридан-турри сайлов дудуди. Узбекистан Республикаси Президенти, К,онунчилик палатаси депутатлари, мадаллий Кенгашлар депутатлари фударолар томонидан бевосита сай- ланади. Бу принцип сайловчининг бевосита, яъни бирон-бир вакилсиз, турридан-турри узи овоз беришини англатади. Бир кишининг номидан бошдаси овоз бериши ушбу принципга зид дисобланади.
7

Яширин овоз бериш хукуки. Ушбу принцип мазмунига кура, сайловда эркин ва яширин овоз берилади. Сайловчиларнинг хохиш-иродасини назорат цилишга йул цуйилмайди. Яширин овоз бериш сайловчининг хохиш-иродаси устидан х,ар цандай тарзда назорат цилиш имкониятини истисно этадиган тегишли шароит- ларни яратиш орцали таъминланади.


Узбекистан Республикаси Конституциясининг 117-моддасига кура, Узбекистан Республикаси Президента сайлови, Узбекистан Республикаси Олий Мажлисининг Крнунчилик палатасига х,амда Кррацалпористон Республикаси Жуцорри Кенгесига, вилоятлар, ту- манлар, шахарлар давлат хокимияти вакиллик органларига сайлов тегишинча уларнинг конституциявий ваколат муддати тугайдиган йилда - октябрь ойи учинчи ун кунлигининг биринчи якшанбасида утказилади. Ушбу конституциявий норманинг ахамияти шундаки, биринчидан, мамлакатимизда буладиган сайловлар, шу жумладан, Президент сайловини утказиш муддатининг аник, белгиланиши сайлов жараёни иштирокчиларининг мухим сиёсий кампанияга тайёр- гарлик куриши ва самарали иштироки учун мухим х,исобланади, иккинчидан, давлат органларининг даврий сайловлар асосида халк, томонидан шакллантирилишини таъминлашга хизмат кил а ди.
Сайловга оид цонунчилик хужжатлари тизимида Узбекистан Республикасининг Сайлов кодекси мухим ахамиятга эгадир.
Сайлов кодекси лойихаси 2017 - 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Х^аракатлар стратегиясини амалга ошириш буйича «Фаол тадбиркорлик, инновацион гоялар ва технологияларни куллаб- кувватлаш Йили» Давлат дастурига мувофик, ишлаб чицилган.
Кодекс лойихасини тайёрлаш давомида биринчидан, миллий конунчилигимиз ва сайлов амалиёти тахлил этилди, иккинчидан, 20 дан ортик хорижий мамлакатларнинг (Франция, Нидерландия, Канада, Италия, Швеция, Бельгия, Польша, Албания, Беларус, Озарбайжон ва бошцалар) илгор тажрибаси урганилди, учинчи- дан, халцаро ташкилотларнинг сайловга тайёргарлик куриш ва утказиш билан борлиц тавсиялари инобатга олинди.
Сайлов кодекси турли сайловларни утказиш билан боглик, 5 та цонун ва ундан ортик, меъёрий хужжатлар асосида кабул килинган, узида 30 дан ортик янги демократии сайлов коида- талабларни мужассамлаштирган ягона кодификациялашган хукукий хужжатдир.
8

Узбекистан Республикаси Сайлов кодекси 2019 йил 25 июнда Кабул килинган булиб, 18 боб ва 103 та моддадан иборат. Сайлов кодексининг асосий янгиликлари куйидагиларни ташкил этади:


1) Узбекистан Республикаси сайловчиларнинг ягона электрон руйхатини шакллантириш тартиби жорий этилди;


2) муддатидан олдин овоз бериш ва сайлов куни овоз бериш учун ягона сайлов бюллетенини жорий этиш оркали «сайлов варакаси» тушунчаси чикариб ташланди;


3) сайловларни утказиш ёки ташкил этишнинг бошка масала- лари юзасидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари- ни куриб чикиш тартиби киритилди;


4) сиёсий партиялар томонидан имзо йириш жараёнида сайловчиларнинг бир ёки бир нечта номзодларни ёхуд партияларни куллаб-кувватлаб имзо куйиши мумкинлиги белгиланди;


5) овоз бериш жараёнида сайловчиларга бир нечта белгилардан (+, л/, X) бирини куйиш имконияти берилди;


6) сайлов участкасида овозларни санаш баённомасининг нус- хасини дархол жойлаштирш тартиби белгиланди;


7) овоз бериш тугаганидан кейин участка сайлов комиссия- си томонидан амалга ошириладиган харакатлар (овозларни санаб чикиш, баённома тузиш ва бошк.) курсатилди;


8) фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, жамоат бирлашмалари томонидан участка сайлов комиссияси аъзолигига номзодлар буйича таклифлар киритиш тартиби белгиланди;


9) сайлов комиссияси аъзолари учун янги талаблар урнатилиб, унга кура номзодларнинг якин кариндошлари ва ишончли вакил- лари, шунингдек, номзодларга бевосита буйсунувчи шахслар сайлов комиссиясининг аъзолари булиши мумкин эмаслиги белгиланди;


10) номзодлар ишончли вакилларининг Узбекистан Республи- касидаги сафар харажатларини сайловни утказиш учун ажратил- ган маблаглар хисобидан туланиши тартиби белгиланди;


11) ижтимоий хавфи катта булмаган ва унча овир булмаган жиноятларни содир этган шахсларнинг сайловда иштирок этиши- ни чекловчи нормалар чикариб ташланди;


12) сайловчилар руйхатига узгартишлар киритиш сайловга беш кун колганида тухтатилиши белгиланди;


13) муддатидан олдин овоз бериш сайловга 3 кун колганида тугаши белгиланди;


9
14) ташвикот ишларини бошлашда барча номзодлар учун ягона муддат, яъни уларни руйхатга олиш учун белгиланган охирги кун- нинг эртасидан эътиборан бошланиши курсатилди ва бошкалар.


Сайлов конунчилиги тизимида Узбекистан Республикаси Марказий сайлов комиссиясининг (бундан буён матнда Марка- зий сайлов комиссияси деб юритилади) карорлари кам мух,им ахдмиятга эга х,исобланади. Сайлов кодексининг 16-моддасига асосан, Марказий сайлов комиссиясининг карорлари очик, овоз бериш оркали, комиссия аъзолари умумий сонининг купчилик овози билан к,абул к,илинади. Марказий сайлов комиссияси уз ва- колатлари доирасида кабул киладиган карорлар комиссия Раиси томонидан имзоланади.


Марказий сайлов комиссиясининг карорлари кабул килинган пайтдан эътиборан кучга киради ва Марказий сайлов комиссиясининг расмий веб-сайтида уша куннинг узида, шунингдек, зарур булган колларда бошка манбаларда эълон килиниши лозим.
Марказий сайлов комиссиясининг уз ваколатлари доирасида кабул киладиган карорлари округ ва участка сайлов комиссия- лари, давлат органлари, сиёсий партиялар камда бошка жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар учун мажбурийдир.
Марказий сайлов комиссиясининг карорлари билан сайловга тайёргарлик куриш ва уни утказишга оид коидалар, ташкилий чора-тадбир ва услубий курсатмалардан иборат низом, йурикнома ва бошка кужжатлар тасдикланиши мумкин.

Download 27,7 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish