Uglevodorodlar. Alkan va ularning xosilalari. Gomologik qator, nomenklatura va izomeriyasi. Sikloalkanlar



Download 334,31 Kb.
bet2/2
Sana03.12.2022
Hajmi334,31 Kb.
#877945
1   2
Bog'liq
Alkanlar

-C2H5

Etil

C3H8

Propan

-C3H7

Propil

C4H10

Butan

-C4H9

Butil

C5H12

Pentan

-C5H11

Pentil

C6H14

Geksan

-C6H13

Geksil

C7H16

Geptan

-C7H15

Geptil

C8H18

Oktan

-C8H17

Oktil

C9H20

Nonan

-C9H19

Nonil

C10H22

Dekan

-C10H21

Desil

C11H24

Undekan

-C11H23

Undesil

C12H26

Dodekan

-C12H15

Dodesil

C12H28

Tridekan

-C13H17

Tridesil

C14H30

Tetrodekan

-C14H19

Tetrodesil

C15H32

Pentodekan

-C15H31

pentodesil

 

C20H42

Eykozan

-C20H41

Eykozil

C30H62

Triakontan

-C30H61

Triokontil

C40H82

Tetrakontan

-C40H81

Tetrokantil

C100H202

Gektan

-C100H201

Gektil

ALKAN NOMENKLATURA

Tarixiy nomenklatura. Organik birikmalarning ko‘plab kashf etilishi natijasida ko‘pchilik organik moddalarga trivial (empirik, tarixiy, tasodifiy) nomlar berilgan. Masalan, to‘yingan uglevodorod-larning birinchi to‘rtta vakiliga metan, etan, propan va butan deb, tasodifiy nom berilgan. Pentandan boshlab alkanlarning nomiga molekula tarkibidagi uglerod atomi sonining grekcha nomiga (“penta”- 5, “geksa”- 6, “gepta”- 7, “okta”- 8, “nona”- 9, “deka”- 10) «an» qo‘shimchasini qo‘shib hosil qilinadi. Masalan: pentanC5H12, geksan – C6H14.

Ratsional nomenklatura. XIX asrdan boshlab organik moddalarni nomlashda ratsional (lotincha «ratio» fikrlash, idrok demakdir) nomenklatura qo‘llanildi. Ushbu nomenklaturaga asosan barcha alkanlar metanning hosilasi deb qaraladi. Metan tarkibidagi vodorodlar o‘rniga radikallarning almashinishidan alkanlar hosil bo‘ladi Ratsional nomenklatura bo‘yicha alkanlarni nomlashda eng ko‘p tarmoqlangan uglerodni metan markazi sifatida qaraladi va shu uglerodga bog‘langan radikallarning nomi va oxirida metan so‘zini aytish bilan modda nomi tugallanadi. Bu usulni kamchiligi murakkab tuzilishli alkanlarni nomlash qiyinchilik tug`diradi.

Ratsional nomenklatura. XIX asrdan boshlab organik moddalarni nomlashda ratsional (lotincha «ratio» fikrlash, idrok demakdir) nomenklatura qo‘llanildi. Ushbu nomenklaturaga asosan barcha alkanlar metanning hosilasi deb qaraladi. Metan tarkibidagi vodorodlar o‘rniga radikallarning almashinishidan alkanlar hosil bo‘ladi Ratsional nomenklatura bo‘yicha alkanlarni nomlashda eng ko‘p tarmoqlangan uglerodni metan markazi sifatida qaraladi va shu uglerodga bog‘langan radikallarning nomi va oxirida metan so‘zini aytish bilan modda nomi tugallanadi. Bu usulni kamchiligi murakkab tuzilishli alkanlarni nomlash qiyinchilik tug`diradi.

Sistematik nomenklatura. 1892 - yil Jenevada Xalqaro kimyogarlar kongressida yangi nomenklatura qabul qilindi. Jeneva nomenklaturasi bo‘yicha moddalardagi asosiy zanjir nomerlanib, radikal nomining oldiga ushbu radikalning asosiy zanjirdagi qaysi uglerod atomiga birikkanligini ko‘rsatuvchi raqam qo‘yiladi.

Sistematik nomenklatura. 1892 - yil Jenevada Xalqaro kimyogarlar kongressida yangi nomenklatura qabul qilindi. Jeneva nomenklaturasi bo‘yicha moddalardagi asosiy zanjir nomerlanib, radikal nomining oldiga ushbu radikalning asosiy zanjirdagi qaysi uglerod atomiga birikkanligini ko‘rsatuvchi raqam qo‘yiladi.

1960 - yilda Nazariy va Amaliy kimyo Xalqaro Ittifoqi (IUPAC – International Union of Pure Applied Chemistry) komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan yangi nomenklatura e’lon qilindi. Bu nomenklaturada Jeneva nomenklaturasi takomillashtirilgan, ya’ni u tartibga solingan va unga ayrim tuzatish hamda qo‘shimchalar kiritilgan. Bu nomenklatura sistematik nomenklatura nomini oladi. Uglevodorodlarni sistematik nomenklaturada nomlash uchun quyidagi tartib va qoidalarga amal qilinadi:

1. Uglevodorod molekulasidagi eng ko‘p tarmoqlangan va eng uzun zanjirni asosiy zanjir sifatida tanlab olinadi.

2. Asosiy zanjirdagi uglerod atomlarini zanjirga birikkan radikallar qaysi tomonga yaqin joylashgan bo‘lsa o‘sha tomondan raqamlanadi.

3. Radikal bilan bog’langan uglerod raqami va unga bog’langan radikal nomi yoziladi. (Masalan: 2-metil). Agar bitta uglerodga ikkita radikal bog’langan bo’lsa, raqam ikki marta takrorlanadi va radikal nomini aytishdan oldin “di” qo’shimchasi qo’shiladi. (Masalan: 2,2-dimetil).

3. Radikal bilan bog’langan uglerod raqami va unga bog’langan radikal nomi yoziladi. (Masalan: 2-metil). Agar bitta uglerodga ikkita radikal bog’langan bo’lsa, raqam ikki marta takrorlanadi va radikal nomini aytishdan oldin “di” qo’shimchasi qo’shiladi. (Masalan: 2,2-dimetil).

4. Asosiy zanjirga har xil radikallar bog’langan bo’lsa, radikallarni o’rni va nomi radikallarning bosh harfini e’tiborga olib alifbo tartibida aytib o’tiladi va oxirida asosiy zanjirni nomi aytiladi.

QUYIDAGI ALKANLARNI NOMLANG:


I
II
III
2-metil-6-etil-5-(2-etilbutil)-nonan
2,2,4,4 –tetrametil-3-izopropilpentan
2,3,8-trimetil-5-(2,3-dimetilbutan-2-il)-nonan

ALKAN IZOMERIYASI


Izomeriyasi. Umumiy formulasi bir xil bo‘lib, tuzilishi (fizik va kimyoviy xossalari) har xil bo‘lgan moddalar izomerlar deyiladi. Alkanlarda asosan izomeriyaning tuzilish izomeriyasi uchraydi. Bundan tashqari alkanlarda konfiguratsion izomeriya turi ham uchraydi. Buning uchun alkan tarkibida assimetrik uglerod (C) atomi bo`lishi kerak.

Sikloalkanlarni mustaqil o`rganish


Download 334,31 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish