Udk axmadova umidaxon shavkayt qizi publisistik uslubda perifrazalar

Alisher Navoiy 

G„azal mulkining 

sultoni 

 

Zanjirband sher 

O„zbek tilining 

asoschisi 

---

 

12 

     Eng  ahamiyatli  tomoni  shundaki,  yuqorida  keltirilgan  barcha  tasviriy  ifodalar 

ilm  ahliga  ma‟lum,  tan  olingan,  yodlangan  va  mashhur  iboralar  qatoridan  o„rin 

egallagan.  

     Ba‟zi  hollarda 

perifraza  (tasviriy  ifoda)  va  evfemizmlarni

  bir-biriga 

o„xshatish,  yondosh  tushunchalar  sifatida  talqin  qilish  holatlarini  kuzatamiz. 

Tasviriy  ifodalarda  so„zning  ma‟nosini  oydinlashtirish,  matnni  badiiylashtirish, 

takrorlarning oldini olish, tushunchalarning ta‟sir doirasini oshirish maqsad qilinsa, 

evfemizmlarda esa, qo„pol, noqulay, beodob so„z va so„z birikmalarini qulay so„z 

va so„z birikmalariga almashtirish nazarda tutiladi. Hayotda ro„y berayotgan ayrim 

jarayonlarga  diqqat-  e‟tibor  bilan  qarar  ekanmiz,  odatda  qo„pol-dag„al,  eshitilishi 

noqulay  so„zlarga  istaymizmi-yo„qmi  duch  kelamizki,  shubhasiz,  bu  holat  nutq 

odobi va muomala madaniyatiga zid bo„ladi. Aynan shu holat yuqorida zikr etilgan 

perifraza  va  evfemizmlarning  yondosh  tushunchalar  sirasida  ekanligi  perifraza  va 

ularning qaysi so„zlarga nisbatan ifodalanishi orqali mayinlashadi.  

       Evfemizm ham, perifraza ham qaysidir tushunchani qaysidir tomonlama qayta 

nomlash asosida hosil bo„ladi. Biroq ulardagi nomlanish jarayoni turlichadir. Ya‟ni 

perifraza so„z yoki so„zlar qo„shilmasiga  nisbatan tog„ridan-to„g„ri nomlanmaydi, 

unga  tasviriy  bo„yoq  berish  asosida  hosil  qilinadi.  Evfemizm  esa  man  etilgan 

so„zlarning  muloyimroq  va  madaniyroq  shaklidir.  Demak,  bu  kabi  holatlar 

perifraza  va  evfemizmning  bir-biriga  yaqin  va  ayni  paytda  o„zaro  farqlanuvchi 

hodisalar ekanligidan darak beradi.  

     Fikrimizga 

oydinlik 

kiritish 

maqsadida 

Ro„ziqul 

Normurodovning 

"Perifrazaning evfemik yo„l bilan hosil bo„lishi” maqolalarida  

go„r (qabr, lahad)

 

tushunchalari 

joy, oromgoh, makon, manzil, maskan

 kabi evfemik ma‟nolariga ega 

ekanligi,  biroq  bu  so„zning 

qora  yer,  bir  quloch  yer 

kabi  evfemik  yo„l  bilan 

ko„chirilgan  perifrastik shakllari ham kuzatiladi. Masalan: 

            Qora yerning ostida, qo„shiq bo„lib yotar yigitlar

 (Qo„shiqdan).     

     Nutqimizda  ishlatiladigan 

indamaslar  maskani,  indamaslar  olami

  kabi 

perifrazalar  ham  evfemik  yo„l  bilan  ko„chirish  asosida  hosil  qilingan.  Qabriston 

tushunchasi,  umuman,  inson  tasavvurida  yaxshilik  ramzi  sifatida  namoyon 

---

 

13 

bo„lmaydi.  Aynan  shu  so„z  o„rnida  evfemik  ko„chirish  asosida  hosil  qilingan 

indamaslar  maskani,  indamaslar  olami 

perifrazalari  nutqning  jozibador  va 

ohangdor bo„lishini ta‟minlaydi. Masalan: