Udk 94(4/9) suyunov furqat boyxo’rozovich tarix fani metodologiyasining dolzarb muammolari

Mavzuning  dolzarbligi.    Mamlakatimiz  o’zining  davlat  mustaqilligini 

qo’lga  kiritgach,  jamiyatning  turli  sohalarida  tub  islohotlar,  o’zgarishlar    davr 

boshlandi.  Boshqa  sohalar  kabi  xalq  ta’limi  tizimida  tarix  fanini  tadqiqotlari  va  

uni  o’qitish  jarayonida  umuminsoniy  qadriyatlarga  asoslangan  sivilizatsiya 

yondashuvida  metodologik  asoslarga  tayanish  uchun  keng  yo’l  ochildi.  

Ma’lumki, jamiyat taraqqiyotini o’rganishda tarix fani ko’zga ko’rinarli va faxrli 

o’rinni egallaydi. XX asrning 90-yillaridan boshlab jahon tarixi fanida murakkab 

nazariy-ilmiy muammolar ko’tarila boshlandi.  Tarix fani o’zining bashoratchilik 

funksiyasini bajara olmadi. 

Mustaqillikning  asl  mohiyatini  teran  tushunib,  uning  qadriga  yetishda 

xalqning  ozodlik  kurashi  tarixi,  ushbu  maqsadga  erishish  yo’lida  yoshlarni 

tarbiyalash  sohasidagi  tajriba  va  g’oyalarni  o’rganish  nihoyatda  zarurdir.  Tarix 

fani jamiyat taraqqiyotining barcha tomonini, xususan, iqtisodiy tarixini, ijtimoiy-

siyosiy  tuzilishi-tarixini,  davlat  qurilish  tarixini,  ichki  va  tashqi  hamda  xalqaro 

miqyosdagi  siyosatini,  milliy  va  millatlararo  munosabatlarni,  madaniyatini 

tadqiqotlar  asosida  o’rganadi.  Tarix  fani  metodologiyasi  esa  tarixiy  bilim  va 

falsafiy-tarixiy tafakkurning uzoq rivojlanishi natijasida aniq tarixiy tadqiqotning 

nazariy  asosi  sifatida  shakllandi.  Milliy  tarix  fani  jahon  tarixi  fanining  tarkibiy 

qismi  bo’ladi.    Milliy  tarix  fani  rivojlanishi  uchun  jahon  tarixi  fani 

                                                             

1

 Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q   T.:, O’zbekiston, 1998-y. 133 b. 

 

---

5

 

 

metodologiyasining  erishgan  yutuqlaridan  unumli  foydalanish  lozim.    Jahon 

tarixi fani metodologiyasi juda katta nazariy-ilmiy zaxiraga ega.            

  

“Tarixga  munosabat  o’zgarayotganligi  va  tobora  jiddiy  tus  olayotganligi 

ijobiy  hodisa.    Biroq  hamon  shoshma-shosharlik,  masalaga  yuzaki  yondashish, 

har tomonlama puxta o’rganmasdan xulosalar chiqarish illatlari bizni tark etgani 

yo’q”

2

.   

Ilmiy-nazariy  jihatdan  asoslangan  tarix  fani  va  uning  metodologiyasini 

amalga tadbiq etilishi

 mohiyat mazmunini tubdan o’zgartirish tomon yo’l tutilishi 

milliy  tarix  fanimiz  bugungi  va  ertangi  kuni  uchun  mustahkam  poydevor 

vazifasini o’taydigan metod va metodologiyani shakllantirishni boshlab berdi.  

Har  qanday  fanning  rivojlanishi  uning  metodi  va  metodolgiyasining 

mukammalligi  asosida  bo’ladi,  tarix  fanining  bu  sohadagi  taraqqiyoti  juda 

sekinlik  bilan  rivojlanishida  ko’rishimiz  mumkin.   

Hozirgi  kunda  tarix 

metodologiyasi  bo’yicha  to’plangan  boy  tajribani  o’zlashtirib  tarixiy 

tadqiqotlarda  foydalanish  tadqiqotning  ilmiyligi,  tarixiyligi  va  samaradorligini 

ta’minlaydi. 

 

Aniq tarixiy voqealar va jarayonlarni o`rganish hamda daliliy ashyolarning 

to`planishi,  turli  metodologik  qarashlarni  qo`yish  va  tahlil  qilish  uchun  zamin 

yaratib  bermoqda.  Hozirgi  kunda  milliy  tarix  fani  uchun  jahon  tarix  fanida 

mavjud  bo’lgan  turli  ta’limot,  konsepsiya  va  maktablarning  boy  nazariy 

bilimlarini  tadqiq  qilish  zaruriyati  mavjud.  Shu  bilan  birga  bizning  fikrimizcha 

milliy  tarix  fanimizning  tarix  metodologiyasi  bo’yicha  bir  necha  yuz  yillar 

davomida to’plangan ilmiy merosni tahlil qilish maqsadga muvofiq bo’ladi.  

  

Fransuz  annallar  maktabi  ta’siri  ostida  XX  asrning  ikkinchi  yarmidan 

boshlab,  tarix  falsafasining  yangi  maktablari,  oqimlari,  jumladan,  tarix 

falsafasining  qator  g’oyalari  ilgari  surildi.  Bugungi  kunda  tarix  fani 

metodologiyasini  yangilanish      ehtiyoji  kuchaydi,  shuningdek  mavjud  bo’lgan 

metodologik muammolar ustida ishlash tarix fanining keyingi taraqqiyotiga qulay 

shart-sharoit yaratdi. 

                                                             

2

 Jo’rayev N. Tarix falsafasi. T.:, ”Ma’naviyat”  1999-y 29-b. 

---

6