Udk 9 (42) Elimov Lochin Shavkatovich Angliya XX asr oxiri XXI asr boshlarida. Leyboristlar hokimiyat tepasida

I.Bob. XX asr oxirida Buyuk Britaniyaning ichki siyosati ( 1997-
2000). 
1. 1.T. Bler ma`muriyati va Angliyaning iqtisodiy ahvoli. 
XX asrning 90-yillar davomida leyboristik harakatining yangi mafkuraviy 
va siyosiy qiyofasini izlash faol davom etdi. N.Kinnok, aynan uning o‘zi 
rahbarligida leyborizmni yangilashga qat’iy burilish yasalgan bo‘lsa-da,u iste’foga 
chiqishga majbur bo‘ldi. 1992-yilda uning o‘rnini egallagan Jon Smit, iste’dodli 
tashkilotchi va notiq bo‘lib, u islohotlarni davom ettirdi. Jon Smit tred-
yunionlarning leyboristik partiyaga ta’sirini ancha susaytirishga erishdi. Bunda 
1993-yilda bo‘lib o‘tgan partiya syezdida “qo‘shma ovoz berish” (ya’ni, agar biror 
kasaba uyushmasi a’zolari partiya a’zolari bo‘lishsa, bu kasaba uyushmasi raisi 
barcha a’zolar nomidan ovoz berishi mumkinligi)ning bekor qilinishi hal qiluvchi 
rol o‘ynadi. Syezd ovoz berishda “bir odam-bir ovoz” qoidasini joriy qildi. O‘sha 
1993-yilda Leyboristik partiya rahbariyatidan leyboristik “ultrasotsializm” vakillari 
ham chetlashtirildi. Leyborizm ijtimoiy- liberal mafkuraga aylanib bordi.
1994-yil martida ikkita infarktdan so‘ng Smitning o‘limi ham partiyani isloh 
qilishni to‘xtatmadi. Partiya rahbari, o‘zida Britaniya siyosatchilarining yangi 
avlodini mujassam etgan 40 yoshli Entoni Bler bo‘ldi
12
. Bler o‘zidan oldingi 
rahbarlar faoliyati natijalariga suyangan holda leyboristlar qiyofasini o‘zgarishga 
ularning yangi partiya sifatida shakllantirishga asosiy e’tiborni qaratdi. Bu borada 
ilk qadam partiya ramzi sifatida qizil bayroqni qizil atirgulga almashtirgan Kinnok 
davridayoq qo‘yilgan edi. Bler eng zamonaviy RR-texnologiyalar (PR-publik 
relatons-ijtimoiy aloqalar)dan foydalangan holda jamiyat ongida “yangi 
leyborizm“ning novatorik obrazini mustahkamlash, yangi partiya rahbariyati 
qiyofasini-XXI asr siyosatchilari avlodi kabi o‘zgartirishga harakat qildi. Hal 
12
Остапенко Г.С., Прокопов А.Ю. Новейшая история Велико британии: XX — начало XXI 
века: Учеб. пособие. — М.: Вузовский учебник: ИНФРА-М, 2012. — ст. 355-356. 

---

11 
qiluvchi hodisa, partiya nizomini o‘zgartirishga bag‘ishlangan konferensiya 1995-
yilda bo‘lib o‘tdi. Nizomning yangi tahriri leyboristlar partiyasini harakatchanlik 
va raqobatga asoslangan, imkoniyatlar tengligini va qashshoqlikdan saqlanish 
kafolatini bera oluvchi “adolatli jamiyatni” yaratishga asoslangan “demokratik va 
sotsialistik” partiya deb ko‘rsatar edi. Nizomda ishlab chiqarish vositalariga jamoat 
mulki ustunligi to‘g‘risidagi holat olib tashlandi. “Sotsializm tushunchasining o‘zi 
endilikda jamiyat qurilishining loyihalaridan biri emas, balki individ va 
jamiyatning o‘zaro eng maqbul (optimal) munosabatining idealini aks ettiruvchi 
axloqiy tusga ega bo‘ldi. 1995-yil konferensiyasi qarorlariga norozilik shaklida 
leyboristlar partiyasi tarkibidan Sotsialistik leyboristlar partiyasini tuzgan Artur 
Skargillning guruhi ajralib chiqdi. Ammo bu parchalanish leyboristlar obro‘siga 
ham, ularning rahbari mavqeiga ham zarracha ta’sir etmadi. 
1997-yildagi saylovoldi manifest “yangi leyborizm” g‘oyalari ruhida 
tuzilgan edi. Umuman olganda iqtisodiy sohada “Status guo”ni saqlashga harakat 
qilib, leyboristlar partiyasi huquqiy islohotlar o‘tkazish va tashqi siyosatni 
o‘zgartirish zarurati haqida bayon qiladi
13
. Jumladan, lordlar palatasini isloh qilish, 
referendumlar institutini mustahkamlash, proporsional saylov huquqini joriy qilish, 
Shotlandiya, Uels va Shimoliy Irlandiyada konstitutsiyaviy islohot o‘tkazish taklifi 
kiritildi. Partiya dasturi “Tetcherdan keyingi” davrga yaqin iqtisodiy g‘oyalarni va 
yetarlicha radikal bo‘lgan Yevropeistik g‘oyalarni o‘z ichiga olardi. Bler YIning 
sotsial partiyasi va Yevropa valyuta tizimiga qo‘shilishga tayyor ekanligini bayon 
qildi. Saylovoldi kurash davrida “Amerika omili”dan ham foydalanildi-bosh 
vazirdan farqli o‘laroq, Bler B.Klinton bilan do‘stona munosabatlar o‘rnata oldi.
1997-yil may oyidagi saylovlar natijalari oldindan ma’lum edi. Leyboristlar 
olgan ovozlar ulushi (45%) ularning eng yuqori yutug‘i bo‘lmasa ham, 
parlamentda qo‘lga kiritilgan o‘rinlar soni ancha ko‘p (659 dan 419 o‘rin) edi. 
13
Великобритания. Эпоха реформ / Под ред. А.А. Громыко. - М., 2007.ст.233. 

---

12 
Konservatorlar esa 30,2% ovozga bo‘lib, bor-yo‘g‘i 165 ta o‘z nomzodlarini 
parlamentda joylashtira oldilar. Bu oxirgi 90 yil davomida eng past ko‘rsatkich edi.
Ayniqsa, Shotlandiya va Uelsda konservatorlar tarixda ilk bor birorta ham ovozga 
ega bo‘lmaganligida namoyon bo‘ldi. Saylovchilarning atigi 17% ovoziga egalik 
qilgan liberal demokratlar o‘z taktikalari tufayli 34 ta okrugda g‘alaba qozonishga 
muvaffaq bo‘lishdi. Milliy partiyalar yutuqlari kutilmagan hodisa bo‘ldi. 
Shotlandiyaning to‘liq mustaqilligi uchun kurashayotgan Shotlandiya Milliy