Uchun uning ichki tushunchalar toifalari bilan bo‘ladigan o‘zaro

Menejment

Menejmentning ma’nosini va mohiyatini yaxshi tushunish uchun uning ichki tushunchalar toifalari bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabatlari bilan birgalikda qarash maqsadga muvofiqdir. Menejment tushunchasini umumiy va ko‘proq shaxsiy tushuncha ko‘rinishida faraz qilish mumkin, masalan: iqtisod, bozor, biznes, tadbirkorlik, menejment, marketing.

80

Umuman olganda, iqtisod deb, resurslarni tanlash usuliga va xo‘jalikni to‘g‘ri olib borishga aytiladi. Iqtisod asosini uning birlamchi bo‘g‘ini — korxona tashkil qiladi.

Bozor iqtisodiyoti — mehnat xususiy mulk prinsipida va ishlab chiqaruvchi — iste’molchilarning o‘zaro munosabatlari asosida ko‘riladi.

Erkin narx belgilash, mehnat bozori, kapital, tovarlar mav- judligi, bu bozor iqtisodining ajralmas bo‘g‘ini hisoblanadi, bu yerda menejment — sohalarni boshqarish va tashkil qilish vazifasini bajaradi.

Menejmentning boshqaruv faoliyati bozor iqtisodiyoti sharo- itida firma va korporatsiyalarda amalga oshadi. Menejment hozirgi zamon adabiyotida keng tarqalgan termin bo‘lib, „tashkilot“ so‘zi bilan ishlatiladi. Keng ma’noda u bir guruh umumiy faoliyat maqsadida birlashgan odamlar jamoasini bildiradi (ikki va undan ortiq). „Òashkilot“ atamasi firma, korporatsiya, bank, institut, idora kabilarni anglatadi. Biznes va tadbirkorlik tushunchasi juda ko‘p umumiylikka ega va amalda birini biri almashishi mumkin. Ammo ularning ma’nosi biroz boshqacharoq. Biznes qandaydir ishni—tijorat amalini yoki alohida korxona siyosatini bajarishni bildirishi mumkin. „Biznes“ so‘zining ma’nosi tijorat, savdo, firma, ishbilarmonlik faoliyatini bildiradi.

Òadbirkorlik faoliyati — biznesning va iqtisodning turli- tuman sohalarida namoyon bo‘ladi. Uning farqlanish xususiyati, uning aqlli faoliyati va chaqqon tashabbuskorligi bo‘lib, moddiy boylikka to‘la yoki qisman ega bo‘lib ularni o‘z ishini, o‘z biznesini tashkil qilish uchun ishlatadi.

Ko‘rib chiqilgan tushunchalar tizimiga menejment rahbarlar- ning, mutaxassislarning alohida faoliyat turi sifatida va jamoa ishlari- ning boshqaruvini amalga oshirish kiradi.

Òadbirkor shaxsiy ishga ega, menejer esa ko‘pincha xizmatchi hisoblanadi. Unga mehnati uchun mulk egasi haq to‘laydi.

Menejer — bu tashkilot saviyasining har qanday darajasida xizmatchi hisoblanadi. U odamlar harakatini o‘z maqsadiga erishishga yo‘naltiradi.

Menejer odamlar guruhi birgalikda ishlagan yerda bo‘ladi. Kichik biznesda tadbirkor bir shaxsda mulk egasi va menejer vazifasini birga qo‘shib bajaradi. Aksincha, korporatsiyalarda, yirik firmalarda boshqaruv saviyasidagi menejerlar korpusi bir vaqtda ko‘pincha qisman mulk egasi ham hisoblanadilar. Keng ma’noda quyidagi uchta so‘z, ya’ni biznesmen tadbirkor va menejer

5. 
   — Iqtisodiyot va tadbirkorlik ₈₁
   

o‘zlarining ma’nolari bilan o‘xshashdirlar. Bu faol faoliyat bilan shug‘ullanuvchi odam bo‘lib, u muvaffaqiyatga erishgan taqdirda yaxshi moddiy foyda keltiradi (daromad, foyda, yuqori oylik, dividendlar, mukofotlar va boshqalar).

Menejmentda ba’zi bir ichki tushunchalar ham bor. Ularning o‘zaro munosabatlarini kuzatish mumkin. Bir nechta juft tushun- chalarni ko‘rib chiqamiz.

Birinchi juft tushunchalar — bu boshqaruv va rahbarlik. Ushbu toifalar tez-tez sinonim sifatida ko‘riladi. Òo‘laligicha qaralganda boshqaruv keng ma’noga ega. Uni aqliy va jismoniy jarayon deb olish mumkin.

Unga bo‘ysunuvchilar zaruriy topshiriqlarni va ma’lum masalalarni bajaradilar. Rahbarlik ushbu jarayonda uning alohida elementi bo‘lib chiqadi. Òa’sir samarasi hukmronlik darajasiga va rahbarni (menejmentni) bo‘ysunuvchilarga ta’sir ko‘rsatishiga bog‘liq.