Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
441 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
أ نوملعت متنأ و
 موعطم هل ضرعي دق ـ درنلا و جنرطشلاك ـ سيسخ رمأ يف ولو اّم ٍةبيلغ نم نكمتملا ّن
 ةسليرلا و ةَفعلا بلاطل حوكنم و موعطم ضرعي دقو ؛ةّيمهولا ةبلغلا ةّذل نِم هضاتعي امل هضفريف ،حوكنم و
 ُحلا ةاعارم نوكتف ،ةمْش ُحلل ةاعارم امهنم َديلا ضفنيف ،همشح ةبحص يف همسج ة ّحص عم
 لا َّذلأو َرثآ ةمْش
موعطملا و حوكنملا نِم كانه ةلاحم
[6,338]
 
Ammo bilasizki, hatto shaxmat va nard o'yini kabi ahamiyatsiz masalalarda 
ham, g'alaba qozongan kishi, unga taxmin qilingan g'alaba foydasiga berilgan 
ovqatdan yoki imkoniyatdan voz kechishi mumkin. Shuningdek, fazilatlar va obro'-
e'tiborga erishgan, mutlaqo sog'lom bo'lgan kishi, ovqatlanish va o’tkinchi aloqani 
e'tiborsiz qoldiradigan, odobni hurmat qiladigan kishi bo'ladi, chunki ma’naviy lazzat 
unga ovqatlanishdan va zavqlanishdan ko'ra ko'proq zavq bag'ishlaydi. Agar saxiy 
odamga boshqalarning yaxshi ishlaridan bahramand bo'lish imkoniyati berilsa, u 
yaxshilik qilishga shoshilib, bu amalini hamma jismoniy lazzatlardan afzal ko'radi. 
Mag'rur odamlar esa o’z or-nomusini saqlab qolish uchun ochlik va chanqoqlikni 
boshdan kechiradilar, janglarda halok bo’lish qo'rquvidan nafratlanadilar, yakka 
holda bo’lsalarda, o’lgandan keyin qahramon sifatida xotirlanishlariga umid qilib, 
ko’p sonli dushmanga qarshi chiqadilar[7,340].
Ibn Sino nuqtai nazariga ko’ra, axloqda yaxshilik va yomonlik, lazzat va 
azob-uqubat bosh rolni o’ynaydi, u kishining yomon fazilat va qiliqlarini yomonlik 
kategoriyasiga kiritadi. Insoniy adolat – muhim axloqiy xislatdir. Adolat, uningcha 
ruhiy lazzatning bosh o’lchovidir. U odamning uch istagi–toqat, jasurlik, donolik
bilan paydo bo’ladi. “ Agar inson shu fazilatlarga ega bo’lsa, – deydi Ibn Sino, – 
yaramas ishlardan o’zini saqlay oladi, yaxshilikni o’zida mustahkamlab, haqiqiy 
ruhiy lazzat oladi”. Ibn Sino “Bosh o’qituvchining axloqi” degan risolasida inson, 
asosida toqat, jasurlik, donolik va adolat yotuvchi nazariy va amaliy quvvatni o’zida 
takomillashtirishi kerak, deb ta’kidlaydi. U toqatni insonning hissiy quvvatiga, 
jasurlikni g’azab quvvatiga, adolatni esa, bu quvvatlarning jamisiga bog’laydi. Ibn 
Sino ijobiy axloqiy kategoriyalarga saxiylik, chidamlilik, kamtarlik, sevgi-muhabbat, 

---