Uchinchi ma’ruza

v
v
yuza
ц
4
1
3
4
4
3
3
1
4
3
4
3
2
2
1
1
4
3
2
1






















Siklning barcha jarayonlari uchun ish ifodalarini qo‘shsak, quyidagini hosil
qilamiz:
1
)
(
ln
1
)
(
ln
2
1
4
3
2
2
1
1
2
1








k
T
T
R
v
v
RT
k
T
T
R
v
v
RT
ц


---

TERMODINAMIKANING IKKINCHI QONUNI
Yuldashev X.X.
10
yoki








4
3
2
1
2
1
ln
ln
v
v
T
v
v
T
R
ц

(3.10)
bo‘ladi.
Ma’lumki, har qanday issiqlik mashinasining termik F.I.K. quyidagi ifoda
yordamida aniqlanadi:
1
q
ц
t



(3.11)
Bundan Karno sikli uchun:
1
2
1
4
3
2
1
2
1
ln
ln
ln
v
v
T
v
v
T
v
v
T
t



(3.12)
2-3
va
4-1
adiabatik jarayonlar uchun:
;
1
3
2
1
2
1



k
k
v
T
v
T
(3.13)
;
1
4
2
1
1
1



k
k
v
T
v
T
nisbat o‘rinlidir.
Birinchi tenglamani ikkinchisiga bo‘lsak
1
4
3
1
1
2















k
k
v
v
v
v
(3.14)
hosil bo‘ladi.
Oxirgi nisbatni logarifmlasak
4
3
1
2
ln
ln
v
v
v
v

(3.15)
hosil bo‘ladi.
(3.14) ifodani e’tiborga olib (3.15) ifodani quyidagicha yozish mumkin:
(3.16)
1
2
1
2
1
1
T
T
T
T
T
t






---

TERMODINAMIKANING IKKINCHI QONUNI
Yuldashev X.X.
11
(3.16) ifodadan quyidagidek xulosalar qilish mumkin:
1) Karno siklining termik F.I.K. ishlatilayotgan ishchi jismning xossasiga bog‘liq
bo‘lmasdan, faqat issiqlik manbalari absolyut temperaturalarining quyi va yuqori
qiymatlariga bog‘liq bo‘lar ekan (Karno teoremasi);
2) Karno siklining termik F.I.K. isitkich temperaturasi o‘sishi va sovutkich
temperaturasi kamayishi bilan ortadi;
3) Karno siklining termik F.I.K. har doim birdan kichik bo‘lib, birga teng bo‘lishi
mumkin emas. Termik F.I.K. birga teng bo‘lishi uchun T
2
/T
1
=0, ya’ni T
1
=

yoki T
2
=0
bo‘lishi kerak. Tushunarliki, ikkala shartni
ham amalga oshirib bo‘lmaydi;
4) Karno siklining termik F.I.K. T
1
=T
2
bo‘lganda nolga teng, ya’ni tizimdagi
barcha jismlar temperaturasi teng bo‘lsa,
issiqlikni ishga aylantirib bo‘lmaydi.
Shuni esda tutish lozimki, Karno
siklini termik F.I.K. ni aniqlash ifodasi
(3.16) faqat qaytar aylanma jarayonlar
uchun to‘g‘ridir.
Ma’lumki, barcha real jarayonlar ishqalanish, issiqlik almashinish va h.k. lar
tufayli qaytmasdir. Shuning uchun qaytmas Karno siklinining termik F.I.K.
T
T
2
1

dan
kichik bo‘ladi.
Karno siklini faqat to‘g‘ri yo‘nalishdagina emas, balki teskari yo‘nalishda ham
amalga oshirish mumkin. 3.3-rasmda Karno teskari sikli tasvirlangan.
Sikl qaytar jarayonlardan iboratligi uchun, siklni o‘zi ham qaytardir.
Ishchi jism 1-holatdan adiabata 1-4 bo‘yicha kengayib, temperaturasi T
1
dan T
2
gacha kamayadi. Shundan so‘ng ishchi jism izoterma 4-3 bo‘yicha kengayishni davom
ettirib, temperaturasi T
2
bo‘lgan sovitgichdan q
2
issiqlikni oladi. Ishchi jism keyin 3-2
adiabata bo‘yicha siqilib, temperaturasi T
2
dan T
1
gacha ko‘tariladi. Oxirgi jarayonda

---

TERMODINAMIKANING IKKINCHI QONUNI
Yuldashev X.X.
12
ishchi jism 2-1 bo‘yicha izotermik siqiladi va isitkichga q
1
issiqlik uzatiladi. Shunday
qilib, teskari siklni amalga oshirish uchun
l
ish sarflab, isitkichga
q
1
=q
2
+
l
(3.17)
issiqlik uzatiladi.
Teskari sikl bo‘yicha ishlaydigan mashinalar sovitish mashinalari deb aytiladi.
Sovitish mashinalarining sovitish koeffitsienti:
/
)
/(
2
2
1
2
l
q
q
q
q




(3.18)
yoki teskari Karno sikli uchun
)
/(
2
1
2
T
T
T



(3.19)
Xullas, Karno teoremasiga muvofiq ikkita issiq manba orasida amalga
oshiriladigan har qanday qaytar siklni termik F.I.K. ning kattaligi bu siklda
ishlatiladigan ishchi jism xossalariga bog‘liq bo‘lmaydi.