Uchinchi ma’ruza

3.5. Karno sikli.
(3.4) ifodaning tahlilidan ko‘rinib turibdiki,
q
1
ortishi yoki q
2
ni kamayishi bilan

t
ortadi. Demak, kengayish va siqish jarayonlarini mos ravishda tanlab F.I.K.ni
o‘zgartirish mumkin.
Shu tufayli quyidagidek savol tug‘iladi-F.I.K. eng yuqori bo‘lgan siklni yaratish
mumkinmi?
Xuddi Shunday siklni Sadi Karno taklif qilgan.
Fransuz muhandisi Karno Nikola Leonar Sadi 1824 yilda «Olovning
harakatlantiruvchi kuchi haqida mulohazalar» nomli asarida issiqlik dvigatellari
nazariyasiga asos soldi.
Karno o‘zining bu ishida issiqlik dvigatellarining termodinamikasi uchun alohida
ahamiyatga ega bo‘lgan siklini (keyinchalik uning nomi bilan atalgan) ko‘rib chiqdi.
Karno taklif qilgan sikl ikki adiabata va ikki izotermadan iborat bo‘lib, shu sikl
bo‘yicha ishlagan issiqlik dvigatelining F.I.K. eng yuqori bo‘ladi. Jarayondagi barcha
sikllar qaytar deb qabul qilinadi.
Ish olish nuqtai nazaridan izotermik va adiabatik jarayonlar eng maqul hisoblanadi,
chunki izotermik jarayonda ishchi jismga keltirilgan issiqlikning barchasi ishga aylanadi,
adiabatik jarayonda esa issiqlik almashinmaydi.
Karno siklini barcha jarayonlarini ko‘rib chiqaylik (3.2. va 3.3-rasmlar).
3.2-rasm.
3.3-rasm.

---

TERMODINAMIKANING IKKINCHI QONUNI
Yuldashev X.X.
9
1-2 jarayonda ishchi jismga temperaturasi T
1
bo‘lgan isitkichdan q
1
issiqlik
keltirilishi natijasida u izotermik kengayadi.
Bu jarayonda bajarilgan
1
l
ish keltirilgan issiqlik q
1
ga teng bo‘ladi (izotermik
jarayon).






2
1
2
1
1
2
1
1
1
1
ln
v
v
v
v
v
v
RT
dv
v
RT
pdv
q
l
(3.6)
1
l
ishning qiymati
v
1
-1-2-v
2
yuzaga teng.
2-3-jarayonda ishchi jism adiabatik kengayib v
2
-2-3-v
3
yuzaga teng bo‘lgan ishni
bajaradi.
Adiabatik jarayon uchun


1
2
1
2



k
T
T
R

(3.7)
bo‘ladi, bu yerda
k
– adiabata ko‘rsatkichi.
3-4
jarayonda ishchi jism izotermik siqiladi va temperaturasi T
2
bo‘lgan
sovutkichga q
2
issiqlik uzatiladi.
Siqish uchun v
4
-4-3-v
3
yuzaga son jihatdan teng bo‘lgan
3

ish sarflanadi.
4
3
2
2
3
ln
v
v
RT
q
l



(3.8)
4-1
adiabatik siqish jarayonida ishchi jism temperaturasi
T
1
gacha ko‘tariladi. Bu
jarayonda
v
1
-1-4-v
4
yuzaga son jihatidan teng bo‘lgan
4

ish sarflanadi.
1
)
(
2
1
4




k
T
T
R

(3.9)
1-2-3-4
siklning

ц
foydali ishi siklning jarayonlaridagi ishlarning algebraik
yig‘indisiga teng.
yuza
v
v
yuza
v
v
yuza
v
v
yuza