Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

solishtirma issiqlik sig‘imi
deb, 1 gramm massali suvni 1 
gradus isitish uchun talab qilinadigan issiqlik miqdoriga aytiladi. Suvning 
solishtirma issiqlik sig‘imi 1,0 kal/g

grad ga teng bo‘lib, boshqa suyuq 
moddalar va qattiq jismlarnikidan yuqoridir. Masalan, muzning solishtirma 
issiqlik sig‘imi o‘rtacha -0,505 kal/g

grad, havoniki -0,237 kal/g

grad va 
tuproqniki esa -0,40 kal/g

grad ga teng. Suvning harorati o‘zgarishi bilan 
uning solishtirma issiqlik sig‘imi kam o‘zgaradi. Yuqorida keltirilgan 
raqamlarda aks etganidek, suvning issiqlik sig‘imi kattaligi quruqlikdagi 
suvlarning sovishi va isishi jarayonlarida, shuningdek, butun Yer shari 
iqlimining shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. 
 
2.2. Daryo suvining kimyoviy tarkibi va xossalari 
Tabiatda kimyoviy toza suv deyarli uchramaydi, uni faqat 
laboratoriya sharoitida hosil qilish mumkin. Bunday suv rangsiz, hidsiz va 

---

54 
mazasiz bo‘ladi. Tabiatdagi suv tarkibida doimo ma’lum miqdorda erigan 
moddalar bo‘ladi. 
Bug‘simon ko‘rinishdagi suv, asosan, N
2
O ifodasiga ega bo‘lgan 
oddiy molekulalardan iborat bo‘ladi. Oddiy, boshqa molekulalar bilan 
birlashmagan N
2
O molekula 
gidrol
deb ataladi. Ikki oddiy molekulalar 
birlashgan birikma (N
2
O)
2 
­ 
digidrol
deb, uch molekulalisi (N
2
O)
3
esa 
trigidrol
deyiladi. 
Suyuq 
holatdagi 
suv 
gidrol, 
digidrol 
va 
trigidrollarning 
aralashmasidan iborat bo‘ladi. Suvning harorati o‘zgarishi bilan oddiy va 
birikmalarga birlashgan molekulalar nisbati ham o‘zgarib turadi. Masalan, 
muz asosan trigidrol molekulalaridan iborat bo‘ladi. Suvning xossasidagi 
ba’zi anomal o‘zgarishlar muzning shunday strukturasi bilan bog‘liqdir. 
Yuqorida qayd etilganidek, suv vodorod bilan kislorodning eng 
oddiy birikmasidan (N
2
O) iborat bo‘lib, o‘ziga xos bir qancha xossalarga 
ega. Bu xossalar suvning tuzilish xususiyatlari bilan aniqlanib, u esa, o‘z 
navbatida, suv molekulasining qanday birikkanligiga bog‘liq. Suv 
molekulasida og‘irlik bo‘yicha 11,11 foizi vodorod va 88,89 foizi kislorod 
bo‘lib, u 2 atom vodorod va 1 atom kisloroddan iborat bo‘ladi. Molekula 
teng tomonli uchburchak ko‘rinishida bo‘lib, uning 105 gradusli 
cho‘qqisida kislorod atomi, asosida esa 1 tadan vodorod atomi joylashgan. 
Suvdagi barcha molekulalar ham bir xil atom og‘irligiga ega 
bo‘lmaydi. Odatdagi suv molekulalarining atom og‘irligi 18 ga teng bo‘lsa, 
ba’zilariniki 19; 20; 21 va hatto 22 ga teng bo‘ladi. Bunga sabab atom 
og‘irligi 16 ga teng bo‘lgan kisloroddan tashqari, atom birligi 18 va 19 li 
kislorod va atom og‘irligi 1 bo‘lgan vodoroddan tashqari atom birligi 2 va 
3 li vodorod atomlari ham bo‘ladi. Kimyodan ma’lumki, shunday bir xil 
elementning og‘irroq atomlari 
izotop
lar deyiladi. 
Murakkab tajribalar natijasida, laboratoriya sharoitida, tarkibida 
vodorod va kislorod izotoplari bo‘lgan suv yaratilgan. Bunday