Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

18.2. Erigan moddalar oqimining miqdoriy ko‘rsatkichlari 
va ularni hisoblash 
Daryolar suvida ma’lum miqdorda organik va noorganik moddalar 
ionli­molekulyar yoki kolloid holatda uchraydi. Ularning ma’lum bir 
hududdan ma’lum bir vaqt davomida daryolar suvi bilan oqizilib ketgan 
miqdori 
erigan moddalar oqimini
 
tashkil etadi. Erigan moddalar 
oqimining eng katta qismini 
ionli oqim
tashkil etadi. 
Asosiy 
ionlar sarfi
(
U
Q
) quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 



U
Q
Q
U
, 
bu yerda: 
Q
­ suv sarfi, 
m
3
/
s
; 

U
­ minerallashuv darajasi, 
mg
/
l
. Ionlar sarfi 
kg
/
s 
da ifodalanadi. 
Ma’lum bir vaqt davomidagi ionli oqim (
U
W
) hajmi tonnalarda 
ifodalanadi va quyidagicha hisoblanadi: 
T
Q
W
U
U


, 
ifodadagi 
T
­ hisoblash davri (oy, yil) bo‘lib, sekundlarda ifodalanadi. 
Ionli oqim miqdorini quyidagi kattalik yordamida ham aniqlash 
mumkin: 



U
W
W
U
, 
bu yerda: 
W
­ hisoblash davri (oy, yil) dagi suv oqimi hajmi (m
3
); 

U
­ shu 
davr uchun minerallashuv darajasining o‘rtacha qiymati (mg/l). 
Daryoning ma’lum bir hisob davridagi (oy, yil, fasl) ionli oqimining 
havzaning birlik yuzasiga to‘g‘ri keladigan miqdori 
ionli oqim moduli
 
deb 
ataladi, uni quyidagi ifodalar bilan hisoblash mumkin: 
F
W
M
U
U

yoki 



U
M
M
U
0315
,
0
, 
ifodalardagi 
F
­ daryo havzasining maydoni (km
2
), 
M
­ suvning oqim 
moduli (
2
/
km
sek
l

), ∑U ­ hisoblash davridagi minerallashuv darajasining 
o‘rtacha qiymati (mg/l). Ionli oqim moduli 
,
/
2
yil
km
tonna

oy
km
tonna

2
/
kattaliklar bilan ifodalanadi. 
Bayon etilgan yo‘l bilan organik moddalar, biogen elementlar oqimi 
ko‘rsatkichlarini ham hisoblash mumkin. 
Ionli oqim miqdori va uning yil ichida taqsimlanishi daryoning 

---

167 
suvliligi va minerallashuv darajasiga bog‘liq. Shu tufayli bir xil sharoitda 
eng ko‘p ionli oqim miqdori eng yirik daryolarga to‘g‘ri keladi 
(18.1­jadval). 
Shu bilan bir qatorda, suv oqimi miqdori bir xil bo‘lgan qurg‘oqchil 
hududlarda joylashgan daryolarda ionli oqim miqdori katta bo‘ladi. 
Masalan, Amudaryo (63 km
3
) va Indigirka (58 km
3
) daryolarining o‘rtacha 
yillik oqimi hajmi deyarli bir xil, lekin Amudaryoning ionli oqimi 
Indigirkaga nisbatan 10 martadan ko‘proqdir. 
Ionli oqim moduli tog‘ daryolarida tekislik daryolariga nisbatan katta 
bo‘ladi. Masalan, tog‘ daryolari­Rioni (Kavkaz) daryosida 146 t/km
2 
·yil 
yoki Amudaryoda 85 
yil
km
tonna

2
/
ga teng bo‘lsa, tekislik daryolari 
hisoblangan Shimoliy Dvina daryosida bor­yo‘g‘i 2,94 
yil
km
tonna

2
/
yoki Neva daryosida 10,4 
yil
km
tonna

2
/
ga teng. 
18.1­jadval