Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

vazifasi
daryo 
havzasida uning iqlim sharoiti va boshqa tabiiy geografik omillar ta’sirida 
shakllangan oqimning daryo o‘zaniga quyilishi, o‘zanda suvning 
harakatlanishi va daryoning gidrologik rejimi qonuniyatlarini o‘rganishdan 
iborat. Mana shu qonuniyatlarni bilish daryolar va ularning suv 
resurslaridan inson manfaatlari yo‘lida yanada samarali foydalanishga 
imkon beradi. 
Daryolar – Yer sayyorasidagidagi hayotning manbaidir. Daryolar va 
ularning suvidan, avvalo, barcha tirik jonzotlarning, shu jumladan, 
insoniyatning ichimlik suviga bo‘lgan ehtiyojini qondirishda, ekin 
maydonlarini sug‘orishda, gidroenergetika, suv transporti va boshqa 
maqsadlarda foydalaniladi. Shu jihatdan qaraganda, daryolar – bebaho 
boylik manbaidir.
Lekin daryolar ayrim hollarda ularda kuzatiladigan sel oqimlari va 
toshqinlar oqibatida, insoniyatga, uning hayot tarziga o‘ta salbiy ta’sir 
ko‘rsatadigan juda katta ofatlar, falokatlarga ham sabab bo‘lishi mumkin. 
Yuqoridagi holatlarni hisobga olsak, insoniyat daryolarni asrashi, 
tabiat in’om etgan ushbu boylikdan oqilona foydalanishi va, ayni paytda, 
ular keltirishi mumkin bo‘lgan turli xil ofat va falokatlardan o‘zini 
muhofaza qila bilishi ham zarur.
Hozirgi kunda insoniyat daryolar suv resurslaridan to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
foydalanish bilangina cheklanib qolmayapti. Daryolar yer sirtida notekis 
taqsimlanganligi sababli mavjud bo‘lgan muammolarni suv omborlari 

---

10 
qurish, daryo oqimini boshqarish va uni hududlar bo‘yicha qayta 
taqsimlash kabi tadbirlar buning yorqin misolidir. 
Bunday tadbirlar, ayniqsa, sobiq Ittifoq davrida keng tus olgan edi. 
Oqibati hisobga olinmay amalga oshirilgan ana shunday tadbirlar natijasida 
Amudaryo va Sirdaryoning gidrologik rejimi keskin o‘zgardi. Orol va 
Orolbo‘yi ekologik inqirozi yuza keldi. Bunday misollarni dunyo 
miqyosida ham ko‘plab keltirish mumkin.
Kelajakda insonning daryolarda kechadigan gidrologik jarayonlarga 
ta’siri yanada kuchayib borishi aniq. Shu masalalar bilan bog‘liq holda, 
inson xo‘jalik faoliyatining daryolar gidrologik rejimiga, ularning suv va 
loyqa oqiziqlari oqimi miqdoriga, daryolar suvining tabiiy, kimyoviy va 
biologik xususiyatlariga ta’sirini o‘rganish “Daryolar gidrologiyasi” 
fanining hozirgi kundagi muhim vazifalaridan biri bo‘lib qolmoqda.
Shuningdek, daryolar suv resurslarining uzoq va o‘ta uzoq muddatli 
prognozlash usullarining nazariy asoslarini yanada takomillashtirish ham 
muhim ahamiyatga ega. Albatta, bunday prognozlar daryolar suv 
resurslarining kelajakda tabiiy (iqlim o‘zgarishi, asrlar davomida va 
asrlararo siklli tebranish) hamda antropogen omillar ta’sirida mumkin 
bo‘lgan o‘zgarishlarini hisobga olishga asoslanmog‘i lozim.