Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Daryolar gidrologiyasi
, ya’ni 
potamologiya 
Yer sharining quruqlik 
qismidagi suvlarni o‘rganadigan quruqlik gidrologiyasining eng muhim 
tarmoqlaridan biri hisoblanadi.
Daryolar gidrologiyasi fanining 
tadqiqot obyekti
- yer sirtidagi oqar 
suvlar, jumladan, jilg‘alar, soylar va ularning qo‘shilishidan hosil 
bo‘ladigan daryolardir.
Fanning 
tadqiqot predmeti
esa daryolar, ularning hosil bo‘lishi, suv 
rejimi, ularda kechadigan gidrologik jarayonlar qonuniyatlarini tabiiy 
geografik sharoit va inson hayot faoliyati bilan bog‘liq holda o‘rganishdan 
iborat.
Daryolar gidrologiyasining asosiy bo‘limlari sifatida: 
daryolar 
gidrografiyasi, daryo oqimi haqidagi ta’limot 
va
o‘zan jarayonlari 
haqidagi ta’limot
ni qayd etish mumkin. 
Ma’lumki, daryolarni o‘rganishda foydalaniladigan eng muhim 
gidrologik kattaliklar va atamalarga daryolarning suv sathi, ulardagi suv, 
loyqa oqiziqlar va erigan moddalar oqimi miqdori, suvning oqish tezligi, 

---

9 
muzlash hodisalari, o‘zan jarayonlari va boshqalar kiradi. Mana shu 
kattaliklarning vaqt bo‘yicha o‘zgarishi nafaqat har bir daryo, balki birgina 
daryoning ayrim qismlari uchun ham o‘ziga xos bo‘lib, uning gidrologik 
rejimini ifodalaydi. 
Daryolar gidrologik rejimining shakllanishiga ta’sir etadigan asosiy 
tabiiy omillar orasida iqlim muhim ahamiyat kasb etadit. Shu o‘rinda 
iqlimshunos olim A.I.Voeykovning: “Daryolar - iqlimning mahsulidir”, 
(1884-yil) degan fikrini eslatib o‘tish o‘rinlidir.
Daryolarning suv rejimiga, iqlimdan tashqari, ular suv to‘playdigan 
havzaning geologik tuzilishi, tuproq va o‘simlik qoplami, relyefi, o‘zan 
tarmoqlari, ularning shakli va boshqa omillar ham ta’sir ko‘rsatadi. 
Shuning uchun ham daryolarni o‘rganishda o‘zanda harakatlanayotgan suv 
oqimining holati bilan bir qatorda, uning havzasida kechadigan 
gidrometeorologik hodisalar va jarayonlarni ham tadqiq etish lozim. 
Ularga atmosfera yog‘inlari, ularning turlari, yer sirtiga tushish jadalligi, 
bir qismining tuproqqa shimilishi, bug‘lanishi, qolgan qismidangina yuza 
oqim hosil bo‘lishi va boshqa ko‘plab murakkab jarayonlar kiradi. 
Ko‘rinib turibdiki, “Daryolar gidrologiyasi” fanining