Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Uzoq Sharq
 
turidagi daryolarda yilning issiq mavsumlarida tez­tez 
kuzatiluvchi yomg‘irli toshqin davrlari bir­biriga qo‘shilib baland bo‘l-
magan va juda cho‘zilgan to‘linsuv davrini hosil qiladi. Uning davomliligi 
4 oydan 6 oygacha bo‘ladi va taroqsimon ko‘rinishdagi gidrografga ega 
bo‘ladi. 
 
Tyanshan turidagi daryolar
da to‘linsuv davri yoz oylarida o‘tadi, 
Chunki u baland tog‘lardagi qor va muzliklarning erishidan hosil bo‘ladi. 
To‘linsuv davri cho‘zilgan va har xil balandlik mintaqalarida erish 
vaqtining turlichaligi sababli uncha baland bo‘lmaydi. Bu turdagi daryolar 
O‘rta Osiyo tog‘larida, Kamchatka va Kavkazda tarqalgan. 
Uchinchi guruh daryolarini 
toshqinli rejimga
 
ega bo‘lgan daryolar 
tashkil etadi. Ular to‘linsuv davrining umuman bo‘lmasligi hamda katta 
yoki kichik vaqt oraliqlariga bo‘lingan, ketma­ket kuzatiladigan yomg‘irli 
toshqin davrlari bilan ajralib turadi. Bu guruhdagi daryolar nisbatan kam 
tarqalgan. Toshqin davrining yil davomida taqsimlanishiga ko‘ra 
B.D.Zaykov ushbu guruh daryolarini uchta turga bo‘ladi: 
Qora dengiz 
bo‘yi, Qrim 
va 
Shimoliy Kavkaz turlari.
Qora dengiz bo‘yi turida toshqin davri butun yil bo‘yi davom etadi. 
Qrim turida esa u qishda va bahor oylarida kuzatiladi. Shimoliy Kavkaz 
turi daryolarida qish oylarida kam suvli (mejen) bo‘lib, toshqin davri 
yilning iliq mavsumlariga to‘g‘ri keladi. Bu turga Bosh Kavkaz tizma-
sining shimoliy yonbag‘irlaridagi tog‘oldi daryolari, masalan, Terek 
havzasi kiradi. 

---

132 
Keltirilgan tasnif suv to‘plash havzasi bir xil sharoitlarda joylashgan 
daryolarga tegishlidir. Suv to‘plash havzasi kattalasha borgan sari, uning 
tabiiy sharoiti ham o‘zgarib, oqibatda, daryolarning suv rejimi davrlari 
ham murakkablasha boradi. 
Bu tasnifni hozirgi kun talablariga to‘la javob beradi, deb bo‘lmaydi. 
Turli balandlik zonalaridan suv to‘playdigan va shu tufayli turlicha 
to‘yinish manbalariga ega bo‘lgan O‘rta Osiyo daryolarining yagona ­ 
Tyanshan turiga kiritilishi buning yorqin misolidir.