Учебное пособие по предмету «Каракалпакский язык» написано и утверждено на основе учебного плана и рабочей программы. Учебное пособие предназначено для студентов высших учебных заведений, обучающихся по специальности на узбекском языке

Tuwra hám ózlestirilgen gápler
Sóylewshi basqanıń sózin óz sóziniń ishinde keltirip te aytadı.
Mısalı: «Jazǵanına áweli ózi inanbaǵan jazıwshı oqıwshısın da inandıra almaydı» – deytuǵın edi ádebiyat muǵallimi.
Men jaslıǵımda anamnan: «Adam ushın eń qıyın nárse ne?», – dep soraǵan edim, ol oylanbastan: «Adam ushın eń qıyın nárse basqalardan aqıl úyreniw» – dedi. (T.Q. «Qaraqalpaqnama»)
Bul mısallardaǵı astı sızılǵan sózler basqanıń sózi, al qalǵanları sóylewshiniń avtordıń gápi. (Bular tuwra gáp dep ataladı).
Sóylewshi basqanıń gápin 2 túrli jol menen beredi:
1) Basqanıń gápi hesh qanday ózgerissiz qollanıladı.
Mısalı: - Shayır, elatıńnan kelgen mergenniń jeńisi saǵanda qutlı bolsın! Onı men sarayǵa alaman! Sen ayt, oǵan nendey bayraq bereyin? – deydi xan.
- Berdaq mergenge jaqınlap: «Sen bir oq penen on ǵazdı qalay túsirdiń?» – dep soraydı.
Bunda basqanıń gápi sóylewshi tárepinen hesh qanday ózgerissiz berilgen. Bunday gápler tuwra gáp boladı.
2) basqanıń gápi sóylewshi tárepinen ózgertilip te qollanıladı. Bunday jaǵdayda tuwra gáptiń qurılısı ózgerip, mazmunı saqlanadı.
Mısalı: Qáteliklerden keyin danalıq keletuǵının atap aytatuǵın edi.
Basqanıń gápiniń bunday bolıp ózgeriske ushırawı ózlestirilgen gáp dep ataladı.
Tuwra gápler kóbinese dialog, monologlıq tekstlerde qollanıladı.
- Hákimniyaz ata, keshirersiz, aqlıǵıńız ele jas kórinedi, – dedi.
- Jas bolsa da qızımnan qalıspaytuǵınına iymanım kámil, – dedi atam.
- Meyli qala bersin, ájapası Arıwxanǵa es bolıp júrer, – dedi ol.
(T.Q. «Qaraqalpaqnama»)
Tuwra gápler monologlıq tekstlerde kelgende jeke sóylewshiniń tilinen bayanlanadı. Personaj aytajaq óz pikirin ózine hám basqalarǵa da bayanlaydı. Mısalı: Men hesh qanday jay salıwshı da, sazende de, júzgish te bola almadım. Biraq hár jańa kitabımdı baslap jazarda olar aytqan násiyatlarǵa sadıqlıqtı saqladım. Saadiy, Monten … sıyaqlı ullı sóz ustalarınıń shıǵarmalarına, áyyemgi hám Orta ásir filosoflarınıń hár qıylı úlgidegi traktatlarına, «Mıń bir tún» menen «Qabusnama» sıyaqlı kóplegen eski kitaplarǵa jurt maqtaǵan jaqsı jaylardıń úlgisi sıpatında qayta – qayta úńildim, olardıń hár qaysısın tarlı saz, sesleri bálent duwtarlar sıpatında qolıma alıp, kerekli perdelerin izledim, ullı oyshıllardıń túpsiz teńiz kibi danalıqlarına qıyalım menen shomıldım, ózimshe júzdim.
(T.Q. «Qaraqalpaqnama»)
Tuwra gáp tsitata túrinde de beriledi.
Citata sóylewshiniń óz pikirin tastıyıqlaw ushın basqanıń jazba miynetinen ózgerissiz alınǵan tuwra gáptiń bir túri. Citata tırnaqshaǵa alıp jazıladı.
«Sen óziń haqqıńda jaǵımlı pikirler aytsań, inanıwshılar kem boladı, al óziń haqqıńda jaǵımsız pikirler aytsań, hámme inanıwǵa tırısadı» (Monten).
(TQ. «Qaraqalpaqnama»)
Forması ózgerip mazmunı saqlanıp berilgen basqanıń gápine ózlestirilgen gáp dep ataladı.