Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
4.3.5. O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok ko‘priklari va ularning zanjirlarini 
hisoblash 
 
O‘zgarmas tok ko‘priklarini hisoblash va ularni muvozanatlash. 
 
Rezistorlarning turlari va markalari 
Ilgari,  rezistorlarning  qarshiligi  insonga  oydin(tushinarli)  bo‘lgan  belgilar 
orqali  ifodalanar  edi  (masalan  "1K"  deb  yozilishi  1  kiloomni  anglatardi).  Lekin 
montajlash  jarayonida  ushbu  yozuvlar  ko‘rinmaydigan  holatda  joylashishi  ancha 
noqulayliklarni  keltirib  chiqarardi.  Ta’mirlash  jarayonida  yaroqsiz  holatga  kelgan 
qarshilikning  rusumi  va  parametrini  aniqlash  muammo  bo‘lar  edi.  Umuman 
olganda, barcha qarshiliklarni rangli xalqalar bilan bo‘yash ancha qulay.     Endi, 

---

 
52 
 
 
4.31-rasm. Zamonaviy qarshiliklarning ko‘rinishlari va parametrlari 
 
rezistorni  qanday  siljitib  joylatirishimizdan  qat’i  nazar,  qarshilikdagi  belgi  har 
doim  ko‘rinib  turadi,  va  zararli  muhit  ta’sirida  o‘chgan  yozuvlardan  qo‘rqmasa 
ham bo‘ladi. Chunki  rangli halqalarni o‘chirish ancha qiyin bo‘ladi. 
Qarshiliklar    qiymatining  doimiy  bo‘lishiga  bog‘liq  holda  quyidagi  turlarga 
bo‘linadi:  o‘zgarmaydigan,  o‘zgaruvchan  va  maxsus.  Doimiy(o‘zgarmaydigan) 
qarshiliklarning  qiymatini  bir  xilda  bo‘ladi,  o‘zgaruvchan  qarshiliklarning 
qarshiligini ishlatish jarayonida o‘zgartirish imkoni mavjud, maxsus qarshiliklarda  
tashqi  omillar  ta’siri  ostida  qarshilikning  qiymati  o‘zgaradi:  tok  yoki 
kuchlanishning  o‘zgarishida(varistor),  harorat  o‘zgarishida(termistorlar),  yorug‘lik 
o‘zgarishida (fotorezistor), va hokazo. Tok o‘tkazuvchi elementining turiga ko‘ra, 
simli  va simsizga bo‘linadi. 
Ishlatilish  tavsifi  bo‘yicha  diskretli  qarshiliklar  issiqbardosh,  namlikka 
chidamli, tebranish va zarbaga chidamli, juda ishonchli va boshqalarga bo‘linadi. 
Ma’lumki, sof metallarda  erkin  elektronlar  soni  ko‘p  bo‘ladi  va  shu  sababli 
ulardan  qarshilik  elementini  tayyorlashda  foydalanilmaydi.  Simli  rezistorlarni 
tayyorlashda nikel, xrom va boshqalarning qotishmalaridan foydalaniladi. 

---

 
53 
4.32  –  rasmda  tasmali  qarshilik  qurilmasi  ko‘rsatilgan.  Dielektrikli 
silindrsimon  asos    1  ga  2  rezistiv  tasma  tushirilgan.  Silindrning  chetlariga  tok 
o‘tkazuvchi  3  kontaktli  qalpoqchalar  qoplangan.  4  qismalar  ham  qalpoqchalarga 
kavsharlangan. Tashqi muxitdan himoyalovchi 5 qoplama tasmani tashqi ta’sirdan 
saqlaydi. 
 
4.32-rasm. Tashqi qismi qoplangan qarshilikning umumiy ko‘rinishi.