Учебное пособие для вузов. Т.: Тфи, 2019. с. A. S. Djuraev- doctor of Economics, Professor of the Department of «Taxes and Taxation»

13-rasm. Rossiya Federatsiyasi Federal Soliq xizmatidan ro„yxatdan 
o„tgan sliq to„lovchi yuridik shaxsning shaxsiy kabineti umumiy ko„rinishi.
52
 
Federal soliq xizmati organlari tomonidan bir qator interaktiv xizmatlar 
ko‗rsatiladi. Bularga quyidagilarni misol qilib keltiramiz: kontragentning 
maqomini tekshirish, inspeksiya qabuliga onlayn yozilish, eng ko‗p beriladigan 
savollar, hududiy o‗z inspeksiyangizning manzili va to‗lov rekvizitlari, INN ni 
aniqlash, yuridik shaxslar elektron hujjatlarini davlat reestriga kiritish uchun 
topshirish, to‗langan soliqlar, to‗lov topshiriqnomasini to‗ldirish va boshqalar. 
Qozog‗iston Respublikasida soliq masalalari bo‗yicha yuqori turuvchi organ 
Qozog‗iston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Davlat daromadlari 
qo‗mitasi hisoblanadi. Ushbu organ tomonidan soliq to‗lovchi yuridik va jismoniy 
shaxslarga bir qator interaktiv davlat xizmatlari ko‗rsatiladi. 
Qozog‗iston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Davlat daromadlari 
qo‗mitasi tomonidan soliq to‗lovchi yuridik va jismoniy shaxslarga bir qator 
52
Манба:
http//lk3.nalog.ru 
интернет сайти маьлумотлари
асосида муаллиф томонидан тайорланди.

---

282
interaktiv davlat xizmatlariga quyidagilar kiradi: soliq to‗lovchini qidirish, ekspres 
yordam, QQS to‗lovchilari reestrlari, ishonchsiz soliq to‗lovchilarni izlash, 
iqtisodiy sohada jinoyat sodir etib qidiruvda bo‗lgan shaxslar haqida ma‘lumot 
beuvchi qidiruv xizmati, shikoyatlar elektron kitobi, ro‗yxatdan o‗tgan nazorat 
kassa mashinalaridan berilgan nazorat chekini tekshirish, to‗lov hujjatlari 
shakllarini kiritish va chop etish , ma‘lumot beruvchi resurslar va boshqalar. 
Buyuk Britaniya davlatida ―Elektron hukumat‖ tizimida ko‗rsatilayotgan 
davlat interaktiv xizmatlari soni qariyb 25000 dan ortadi. Bunda aynan soliq 
tizimiga tegishli bo‗lgan davlat interaktiv xizmatlari 560 dan ortiqni tashkil etadi. 
―Katta yigirma‖ talik davlatlari iqtisodiyotida axborot tizimining ahamiyati va 
ularda joriy etilgan ―Elektron hukumat‖ tizimi biz uchun namuna bo‗lib xizmat 
qiladi. 
Bugungi kunda elektron hukumat tizimi Janubiy Koreya, Buyuk Britaniya, 
AQSH, Avstraliya, YAngi Zelandiya, Singapur, Norvegiya, Kanada, Niderlandiya, 
Daniya hamda Germaniya singari mamlakatlarda samaradorligini ko‗rsatmoqda. 
Ushbu mamlakatlarda juda ko‗plab davlat xizmatlaridan uydan chiqmagan holda, 
onlayn rejimida foydalanish mumkin. Davlat organlariga so‗rovlarga javoblar, turli 
to‗lovlar, rasmiy hujjatlarning namunasini olish, ularni to‗ldirish, elektron imzo 
bilan yuborish, oliy o‗quv yurtlarida masofadan turib tahsil olish, ichki ishlar 
idoralariga ariza bilan murojaat etish va boshqalar shular jumlasidandir. Masalan, 
Janubiy Koreyada shaxslar rasmiy sayt orqali o‗zining murojaati ko‗rib chiqilishi 
qaysi bosqichda ekanligini kuzatib borishi mumkin. 
Jahon bankining Doing Business reytingida so‗nggi besh yilda 
O‗zbekistonning umumiy reytingi biznes yuritish bo‗yicha 150-o‗rindan 87-
o‗ringa ko‗tarildi. 
YAgona interaktiv davlat xizmatlari portalida, jumladan, belgilangan tartib-
taomillarni buzganlik uchun shikoyat bildirish, tadbirkorni murojaat qiluvchining 
mobil telefon raqami orqali identifikatsiya qilish maqsadida ro‗yxatga olish, 
muhandislik-kommunikatsiya texnologiyalariga ulanish uchun ariza berish, 
tadbirkorlik sub‘ektlariga o‗zimizda ishlab chiqarilgan avtomobil transporti 

---

283
vositalarini xarid etish uchun ariza berish, ko‗chmas mulkka bo‗lgan huquqni 
ro‗yxatga olish maqsadida arizani rasmiylashtirish singari xizmatlar joriy qilingan. 
2014 yildan boshlab eksport va import kontraktlari YAgona interaktiv davlat 
xizmatlari portalida bepul ro‗yxatdan o‗tkazilmoqda. Banklar, soliq hamda 
bojxona organlari Tashqi savdo operatsiyalarining yagona elektron axborot tizimi 
orqali xo‗jalik sub‘ektlarining tashqi savdo faoliyati monitoringini olib boryapti. 
Davlat bojxona qo‗mitasi saytida elektron yuk bojxona deklaratsiyalari qabul 
qilinmoqda. 2015 yilda davlat xaridlari bo‗yicha maxsus axborot portali ishga 
tushirildi va elektron savdo shakli amaliyotga tatbiq etildi. Masofaviy bank 
xizmatlari joriy qilinishi bilan 2016 yilda 1847569 nafar foydalanuvchi kredit olish 
uchun elektron ariza bilan murojaat etdi. 
BMT ekspertlarining fikricha, 2016 yilda O‗zbekistonda elektron 
hukumatning rivojlanish indeksi 0,5434 yoki eng yuqori ko‗rsatkichga nisbatan 54 
foizni tashkil qildi. Bu O‗zbekiston elektron hukumat ravnaqi yuqori bo‗lgan 
davlatlar qatoriga kirishiga zamin yaratdi (50 foizdan yuqori). 
BMTning iqtisodiy hamda ijtimoiy masalalar bo‗yicha departamenti 2016 
yilda dunyoning turli davlatlarida elektron hukumatning rivojlanishi haqida 
navbatdagi hisobotini e‘lon qildi. BMT uslubiyotiga binoan Elektron hukumatning 
rivojlanishi bo‗yicha indeksi asosida mamlakatlarning reytingi shakllantiriladi. Bu 
indeks uchta omil, ya‘ni axborot-kommunikatsiya texnologiyalari infratuzilmasi, 
inson kapitali va elektron xizmatlar rivojidan iborat. YAna boshqa juda muhim 
ko‗rsatkich — elektron ishtirok etish indeksidagi o‗sish ham katta ahamiyatga ega 
hisoblanadi. Mazkur indeksga binoan, hukumatning fuqarolar, biznes sub‘ektlari 
hamda davlat organlari o‗rtasida muloqotni rivojlantirish maqsadida axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanishiga baho beriladi, 
erishilgan natijalar o‗rganiladi. 
YAna bir diqqatga sazovor jihati, O‗zbekiston elektron ishtirok etish 
reytingida 24 pog‗ona — 2014 yilgi 71-o‗rindan 2016 yilda 47-o‗ringa ko‗tarildi. 
Ushbu indeksning o‗sish sur‘atlari bo‗yicha respublika Markaziy Osiyo 
mamlakatlari orasida birinchi o‗rinni, Hamdo‗stlik davlatlari o‗rtasida esa uchinchi 

---

284
pog‗onani egalladi. BMT ekspertlari O‗zbekistonda uy-joy mulkdorlari shirkatlari 
portali, ochiq ma‘lumotlar portali va normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini 
muhokama qilish portali ishga tushirilganiga e‘tibor qaratgan. Ularning fikricha, 
bu sa‘y-harakatlar davlat organlari faoliyati ochiqligini ta‘minlash hamda xalq 
bilan muloqot amaliy mexanizmlarini joriy etish borasida ijobiy qadam 
hisoblanadi. 
Elektron hukumat rivojlanishi bo‗yicha O‗zbekiston indeksining o‗sishida 
elektron xizmatlar ko‗rsatish darajasi (56 foiz o‗sish bo‗lgan) muhim o‗rin tutdi. 
Lekin bunda AKT infratuzilmasi rivojlanishi bo‗yicha o‗sish u darajada yuqori 
bo‗lmadi (6 foiz). Ushbu indeks muqim va mobil telefon aloqasi abonentlari soni, 
aralash hamda simsiz keng polosali aloqa tarmog‗i, shuningdek, internetdan 
foydalanuvchi aholi soni asosida shakllantiriladi. 2016 yilda O‗zbekistonda 
internetdan muntazam foydalanadigan aholi ulushi 46,4 foizni tashkil qildi, keng 
polosali internetdan foydalanadiganlar soni esa, bor-yo‗g‗i, 1900000 kishiga 
yaqinni tashkil etdi. Inson kapitalining rivojlangan darajasi bo‗yicha indeks esa 3,5 
foiz tushgan. Bunda yoshi katta kishilarning savodxonligi, aholining ta‘lim tizimi 
bilan qamrab olinganlik darajasiga alohida e‘tibor qaratilgan. 
Aytish joizki, elektron hukumat faoliyatini yangi bosqichga olib chiqishda 
idoralararo elektron hamkorlik tizimidan foydalanishni kengaytirish talab etiladi. 
SHuni unutmaslik kerakki, elektron hukumat faoliyatida ma‘lumotlar muayyan 
davlat muassasasidan tashqariga chiqadi. Bu esa axborot xavfsizligi tizimini 
takomillashtirishni kun tartibiga qo‗yadi. 
Turli idoralar axborot tizimlari o‗rtasida elektron hamkorlikka o‗tilishi aynan 
elektron hukumatning shakllanish jarayoni sanaladi. Ushbu jarayonning markazida 
davlat organi emas, aynan foydalanuvchi turmog‗i lozim. 
2017-2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasida elektron hukumat tizimini 
yanada rivojlantirish masalasiga alohida e‘tibor qaratilgan. Xususan, Xalq bilan 
muloqot va inson manfaatlari yilida 2018–2021 yillarga mo‗ljallangan tegishli 
dastur ishlab chiqilishi belgilangan. Joriy yilning o‗zida «Litsenziya» portali ishga 

---

285
tushirilishi ko‗zda tutilyapti, notarial xizmatlar avtomatlashtiriladi hamda 
soddalashtiriladi. Eksport-import operatsiyalari bo‗yicha ruxsat beruvchi 
hujjatlarni bir xillashtirish davom ettiriladi. Davlat organlari xodimlari va 
aholining internetdan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish hamda kompyuter 
savodxonligi oshirilishi bo‗yicha chora-tadbirlar ko‗riladi.
53