Uch komponentli sistemalar

17-Mavzu: Uch komponentli sistemalar.

• Reja:
• Qattiq eritmalar. Izomorfizm tushunchasi.
• Uch komponentli sistemalar.
• Uch komponentli sistemaning tarkibini ifodalashda Gibbs va Rozebum usullari.
• Bir xil ionli va evtonikaga ega bo’lgan ikki tuz eritmasining holat diagrammasi.
• Tuzlar suv bilan gidratlar yoki qo’sh tuzlar, kompleks birikmalar yoki qattik eritmalar xosil qiluvchi murakkab holat diagrammalari.

Uch komponentli sistemalar.

• Uch komponentli sistemalarda o’zgaruvchan parametr bo’lib bosim, harorat va ikki kontsentratsiya bo’lishi mumkin. Odatda uch komponentli kondensirlangan sistemalarni o’rganish o’zgarmas bosimda olib boriladi.
• Sistemalar holatini uch o’zgaruvchan parametrga bog’likligini fazaviy diagramma ko’rinishida tasvirlash mumkin.

Sistema tarkibini teng tomonli uchburchak yuzasida tasvirlash teng tomonli uchburchakning istalgan nuqtasidan uch tomonga tushirilgan tik chiziqlar (perpendikulyarlar) yig`indisi uchburchak balandligiga teng bo’ladi.

• Sistema tarkibini teng tomonli uchburchak yuzasida tasvirlash teng tomonli uchburchakning istalgan nuqtasidan uch tomonga tushirilgan tik chiziqlar (perpendikulyarlar) yig`indisi uchburchak balandligiga teng bo’ladi.
• Agar balandligi 100% deb qabul qilinsa, tik chiziqlarning yig’indisi ham 100% ga teng bo’ladi.

Prizma asosi uchlama sistema tarkibini, balandligi esa haroratni belgilaydi.

• Prizma asosi uchlama sistema tarkibini, balandligi esa haroratni belgilaydi.

Uch komponentli sistemaning tarkibini ifodalashda Gibbs va Rozebum usullari.

• Uchburchakning har bir uchidan to’g’ri chiziq tushiriladi (Aa, Bb, Cc to’g’ri chiziqlar).
• Har qaysi chiziqni o’n bo’lakka teng bo’lib, ulardan uchburchak tomonlariga parallel chiziqlar o’tkaziladi. Shu tariqa uchburchakli to’r hosil qilinadi.
• Bu to’r yordamida uch komponentli sistemaning istalgan tarkibini aniqlash mumkin. Uchburchakning har bir uchi uchta toza komponent- A, B va C ga to’g’ri keladi.

Har bir tomon esa ikki komponentli sistemani bildiradi. Ikki komponentli sistemada tarkib uchburchak uchlaridagi komponentlarga muvofiq keladi. Har qaysi tomondan qarama-qarshi uchga yaqinlashish tegishli komponent miqdorining oshib borishiga proporsional bo’ladi.

• Har bir tomon esa ikki komponentli sistemani bildiradi. Ikki komponentli sistemada tarkib uchburchak uchlaridagi komponentlarga muvofiq keladi. Har qaysi tomondan qarama-qarshi uchga yaqinlashish tegishli komponent miqdorining oshib borishiga proporsional bo’ladi.
• Demak, rasmdagi muayyan tomonga parallel o’tkazilgan to’g’ri chiziqlar uchinchi komponentning miqdorini belgilaydi. Har bir to’g’ri chiziqdan ikkinchisiga o’tganda uchinchi komponentning miqdori 10% ga oshganligini bildiradi. Tegishlicha balandliklarda har bir komponentning ulushi ko’rsatilgan bo’ladi.
• Masalan, P nuqtaga komponentlarning quyidagi tarkibi muvofiq keladi: A-50%, B-30%, C-20%.

Uchburchakdagi har bir nuqta uch komponentli sistemaning muayyan tarkibini ifodalaydi. Aksincha, har bir muayyan tarkib bitta nuqtani ifodalaydi.

• Uchburchakdagi har bir nuqta uch komponentli sistemaning muayyan tarkibini ifodalaydi. Aksincha, har bir muayyan tarkib bitta nuqtani ifodalaydi.
• Komponentlarning tarkibini mol ulushlarda yoki massa va hajmiy ulushlarda ifodalash mumkin.

Uch komponentli sistemaning tarkibini Rozebum usulida ifodalash.

• Bu uchburchakda P nuqta avvalgi uchburchakdagidek holatda turadi. Rasmdan ko’rinib turibdiki, AM bo’lak C komponentning ulushi (20%) ni, NC bo’lak A komponentning ulushi (50%) ni va MN bo’lak B komponentning ulushi (30%) ni bildiradi.
• SHunday qilib, biz ayni nuqtadan uchburchakning ikki tomoniga parallel o’tkazsak, ular uchinchi tomonni kesib o’tadi. Barcha bo’laklar yig’indisi 100% ni tashkil etadi.

Bir xil ionli va evtonikaga ega bo’lgan ikki tuz eritmasining holat diagrammasi.

• Suv bilan ikkita tuz (bir xil ionli) sistemasidagi fazaviy muvozanatni ko’rib chiqamiz. Agar ikkala tuzda kation va anionlar turlicha bo’lsa, u holda sistema 4 komponentli bo’lib qoladi.
• Suv–bir xil ionli 2 tuz sistemasi izotermik proektsiyasining holat diagrammasi ifodalangan. Tuzlar suv bilan gidratlar yoki qo’sh tuz, kompleks birikma yoki qattiq eritmalar hosil qilmaydi.
• Rozebum uchburchagining uchlari H2O, PX va QX toza komponentlariga mos keladi. A nuqta suvning to’yingan eritmasida PX ning kontsentratsiyasini, B nuqta esa, QX tuzining suvning to’yingan eritmasidagi kontsentratsiyasini ko’rsatadi.
• AC egrisi RX tuzining QX ning turli tarkibli eritmalaridagi eruvchanligini tavsiflaydi, BC egrisi esa, QX tuzining PX ning suvli eritmasidagi eruvchanligini ko’rsatadi. C nuqtada eritma ikkala tuz bilan to’yingan (evtonika) bo’ladi.
• H2O cho’qqi bilan ACB orasidagi maydonda joylashgan har bir nuqta tuzlarning to’yingan eritmalariga javob beradi. ACPX maydonidagi xohlagan nuqta 2 ta tuzning eritmasi va PX qattiq tuzdan iborat 2 fazali sistemani ifodalaydi.

Tuzlar suv bilan gidratlar yoki qo’sh tuzlar, kompleks birikmalar yoki qattik eritmalar xosil qiluvchi murakkab holat diagrammalari.