Хуллас, узи тузган салтанат гараккиётида Амир Темур дав
лат радбари сифатида бемисл уринга эга. Юкоридаги маълумот-
лар олиб борилган барча ислохотлар бевосита Амир Темурнинг
рахбарлик салохияти самарасн эди деган хулосага келишимизга
туртки беради.
1.2. А м ир Темур салтаиатида бош карувнинг
узига хос хусусиятлари
Амир Темур салтанати бошкарувининг узига хос хусусият-
ларига бахо беришдан аввал XIV аср урталарида Мовароун-
нахрдаги ижтимоий-сиёсий ахвол хакида тухталиб утиш жоиз.
Мазкур даврда минтака мураккаб вазиятда колган булиб, бу-
нинг бир неча сабаблари бор эди.
Биринчидан, мамлакатда бир
ярим аср аввал бостириб келган мугуллар зулми давом этаётган
б^лса, иккинчидан, махаллий хукмдорларнинг узбошимчалиги
ва бошбошдокликлари халкнинг ахволини огирлаштираётган
эди. Боз устига,
х а л к
хам
а ж н а б и й ,
хам махаллий хукмдорларга
керагидан ортик соликлар тулаши окибатида кундан-кунга ик-
тисодий танглик кучайиб борар эди.
Бу даврда Мовароуннахрда мураккаб вазият хукмрон були-
шига карамай, ягона давлат тузишга хам имконият мавжуд эди.
Сабаби, мугуллар ички низо ва урушлар окибатида заифлашиб
колганди.
К^олаверса, майда хокимлар хам узаро бир-бирлари билан ку-
рашар, халк, унинг юкори ва пастки
катламлари эса мамлакат-
нинг ягона давлатга бирлашишидан манфаатдор эди.
Юкорида келтирилган омиллар мустакилликни давр талаби-
га айлантириб куйганди.
Сарбадорлар бу эхтиёжни амалга оширишга — мамлакатни
мугуллар ва узбошича махаллий маъмурлардан тозалашга ин-
тилиб XIV асрнинг 60-йилларида озодлик харакатини бошла-
гандилар. Улар Самарканддан мугул боскинчилари ва махаллий
маъмурларни хайдаб, бу шахарни узларига кароргох килиб ол-
ганлар.
Уз даврининг талаб ва эхтиёжларини яхши билган Амир Те
мур XIV асрнинг 60-йилларида сиёсий майдонга чикди, вазият-
3 7
дан фойдаланиб Мовароуннахрни ягона давлатга айлантириш
чора-тадбирларини кура бошлади. Бу
борада Амир Темур сар-
бадорлар билан хам биргалашиб харакат килишга интилган бул-
са-да, уларнинг давлат бошкарувида катта куч була олмаслиги,
тажрибаси камлиги, х,арбий жихатдан заиф эканлигини билиб,
узи давлатни кулга олишга ва максадларини амалга оширишга
интилди.
Амир Темур даставвал мугулларни Мовароуннахрдан х,ай-
даш, таркок ва майда хокимликларга зарба беришга харакат
к;илди. Уз вактида кулланган чора-тадбирлар
ижобий натижа-
сини берди ва 1370 йили Амир Темур Мовароуннахрнинг ягона
хукмдори булди.
Энди унинг олдида хал к;, давлат ва жамият уртасидаги алок;а-
ларни мувофиклаштириш хамда ободончилик ишларини йулга
к;уйиш вазифалари турар эди. Амир Темур юртининг фарзан-
ди ва давлатчилик анъаналарининг давомчиси сифатида турли
минтакаларда
шаклланган туркий, мугул ва форсий бошкарув
анъаналаридан фойдаланишга интилди. Давлатчиликда турли
ижобий анъаналарни мувофиклаштириш, уйгунлаштириш йу-
лидан
борса-да, барибир, туркий анъаналар асос вазифасини
утади. Сох,ибкирон уз даврида чикарилган конунларни амалга
татбик этиш, улар оркали адолатни таъминлашга эришган, шу
банан бирга, давр талаб-эх,тиёжидан келиб чивдан х,олда х,арбий
кучга х,ам таяниб давлат тинчлиги ва жамият баркдрорлигини
саклаб турган.
Хорижлик муаллифлар Т.Ленц ва Г.Лоури
Амир Темур сал-
танати нафак;ат хдрбий куч билан баркарор турганлиги, балки
сиёсий, ижтимоий, маданий х,аётдаги тур к-му гул анъаналари
нинг
энг мацбул ва афзал жих,атлари сакланиб к;олганлиги хдм
давлатни мустах,камлашда мух,им омил булганини айтадилар.1
Х,инд олимаси М Дайдар хам давлат бошкарув институтла-
рида утро к ва кучманчи ахоли маданияти акс этгани, хар икки
тоифа ахоли маданий анъаналарининг давлатчилиюса сингди-
рилганлигини
алохида таъкидлаб, бу тадбирлар салтанатни
мустахкамлашга катта таъсир курсатганлигини курсатиб утади.
Do'stlaringiz bilan baham: