U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

amortizatsiya fondi
hisobida to‘planib boradi.

---

148 
Egri soliqlar korxonalar uchun ishlab chiqarish xarajatlari sifatida chiqadi va shu 
sababli mahsulot narxiga qo‘shiladi. Bunday soliqlar o‘z ichiga aksiz to‘lovlari, 
sotishdan olinadigan soliqlar, mulk solig‘i, litsenziya va bojxona to‘lovlarini oladi. 
Daromadlarning eng muhim turi ish haqi tadbirkorlar va davlat tomonidan 
ishchi kuchini taqdim qilganlarga to‘lanadi. U ish haqiga ko‘plab qo‘shimchalar, 
ijtimoiy sug‘urta to‘lovlari va nafaqa ta’minotining har xil xususiy fondlari, 
ishsizlik nafaqalari va boshqa har xil mukofot hamda imtiyozlarlarni o‘z ichiga 
oladi. Ish haqiga bu qo‘shimchalar ish kuchini yollash bilan bog‘liq bo‘lgan 
xarajatining bir qismi sifatida chiqadi va shu sababli korxonaning ish haqi 
to‘lashga umumiy sarflarining tarkibiy qismi sifatida qaraladi. 
Renta to‘lovlari iqtisodiyotni resurslar (kapital, yer) bilan ta’minlovchi uy 
xo‘jaliklarining oladigan daromadi hisoblanib, korxona xarajatlari tarkibiga
kiradi. 
Foiz pul kapitali egalariga pul dapomadi to‘lovlaridan iborat. Bunda davlat 
tomonidan amalga oshiriladigan foizli to‘lovlar, foizli daromadlar tarkibidan 
chiqariladi. 
Mulkdan olinadigan daromadlar ikki turga bo‘linadi: bir qismi mulkga 
daromad va boshqa qismi esa korporasiyalar foydasi deyiladi. 
 
Asosiy tayanch tushunchalar 
 
Makroiqtisodiyot – moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish sohalarini yaxlit bir 
butun qilib birlashtirgan milliy iqtisodiyot va jahon xo‘jaligi darajasidagi 
iqtisodiyotdir. 
Milliy hisoblar tizimi – milliy mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash hamda 
ulardan foydalanishni tavsiflaydigan o‘zaro bog‘liq ko‘rsatkichlar tizimi. 
Yalpi milliy mahsulot (YAMM) – milliy iqtisodiyotda bir yil davomida 
vujudga keltirilgan va bevosita iste’molchilarga borib tushadigan pirovard 
mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi summasi. 
Yalpi ichki mahsulot (YAIM) – yil davomida mamlakat hududida ishlab 
chiqarilgan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymati. 

---

149 
Sof milliy mahsulot (SMM) – amortizatsiya ajratmalari summasiga 
kamaytirilgan YAIM sifatida chiqib, tarkiban milliy daromad va egri soliqlardan 
iborat bo‘ladi. 
Milliy daromad – yangidan vujudga keltirilgan qiymat bo‘lib, SMMdan egri 
soliqlarni chiqarib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi. 
Shaxsiy daromad – milliy daromaddan ijtimoiy sug‘urta ajratmalari, korxona 
foydasidan olinadigan soliqlar va korxonaning taqsimlanmaydigan foydasini 
chiqarib tashlash hamda aholi qo‘liga kelib tushadigan ijtimoiy to‘lovlar 
summasini qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Nominal YAIM – joriy narxlarda hisoblangan YAIM. 
Real YAIM – narxlarning o‘zgarishini hisobga olib, o‘zgarmas yoki qiyosiy 
narxlarda hisoblangan YAIM. 
Qo‘shilgan qiymat – ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatidan sotib olingan va 
unumli iste’mol qilingan xom ashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlangandan 
keyin qolgan qismining bozor qiymati. 
Oraliq mahsulot – ishlov berish, qayta ishlash va qayta sotish maqsadlarida 
sotib olingan mahsulotlar. 
Pirovard mahsulot – ishlab chiqarish jarayoni yakunlangan, shaxsiy va unumli 
iste’mol qilishga tayyor bo‘lgan mahsulotlar. 
Xufyona iqtisodiyot – YAIMni ishlab chiqarish, taqsimlash va undan 
foydalanishning rasmiy iqtisodiyotdan yashirin qismi.