Ekosistemalarning o`zgarishi. Biror-bir biogeotsenozni bir necha yil davomida kuzatish

AJINIYAZ ATINDAGI NOKIS MAMLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTININ 1- “J” TOPAR STUDENTI KANIYAZOV MIYIRBEKTIN’ EKOLOGIYA PANINEN OZBETINSHE JUMISI

Ekosistemalarning o`zgarishi. Biror-bir biogeotsenozni bir necha yil davomida kuzatish

Ekosistemalarning o`zgarishi. Biror-bir biogeotsenozni bir necha yil davomida kuzatish

orqali uning o`zgarishining guvohi bo`lish mumkin. Bunda yashash sharoiti, organizmlar guruhi,

jamoaning tuzilish tarkibi va organizmlarning o`zaro munosabat xususiyatlari o`zgaradi.

Natijada biogeotsenozda avvalgidek sifat jihatdan farqlanish sezilib qoladi. Ekosistemalarning

ma`lum vaqt o`tishi bilan birining ikkinchisi bilan almashinish hodisasi suktsessiya («suktsedo» -

• kimning yoki nimaning izidan borish demakdir) degan nom olgan.

Jamoadagi o`zgarishlarning ikki asosiy turi ajratiladi: tsiklik va asta-sekin boradigan o`zgarishlar. Tsiklik o`zgarishlar tashqi muhitning sutkalik, mavsumiy va ko`p yillik davriy o`zgarishlarida hamda organizmlardagi endogen maromlarida namoyon bo`ladi. Jamoaning  sutkalik o`zgarishi o`simliklar va ayniqsa hayvonlar uchun taalluqlidir. Nafas olish, fotosintez, modda almashinishining o`zgarishi, gullarning ochilishi va yumilishi kabilar, hayvonlarda esa turli sistematik guruhdagi vakillarning sutkalik faollikning almashinib turishi, gulli o`simliklarning changlatuvchi hasharotlarda qo`nish intensivligi, yirtqich hayvonlarning sutkaning har xil vaqtlarida ovga chiqishi va! hokazolar buiga misol bo`ladi. Jamoa uchun mavsumiy o`zgarish ham xarakterli bo`lib, u jamoaning tashqi qiyofasi yoki ba`zi jih.atlarining almashinishi bilan ifodalanadi. Tashqi qiyofaning o`zgarishi jamoadagi hayvonlar tarkibining yoki o`simliklar mavsumiy holatlarining o`zgarishi bilan bog’liqdir. Ko`p yillik o`zgarishlar ob- havoning bir necha yillar davomida o`zgarishi - fluktatsiya bilan bog’langan bo`lib, bunga misol  qilib keng bargli o`rmonlarda turli yillardagi mevalarning hosilini olish mumkin. Odatda, yaxshi hosil 2 - 4 yilda bir marta olinadi. Mevalar hosili kam bo`lgan yillari sichqonsimon kemiruvchilarning soni ham kamayib ketadi. Qushlardaa soyka uchun hakalak (emanning mevasi) va boshqa daraxtlarning mevasi sevimli ozuqa hisoblanadi. Iste`molchilarning soni kamaygan yili odatda yuqori hosil olinadi. Natijada urug’lar yalpisiga unib chiqadi, o`rtacha yoshdagi daraxtlar ham yaxshi rivojlanadi,. chunki urug’lar bilan oziqlanuvchi hayvonlar soni kamayib ketadi.

• Jamoadagi o`zgarishlarning ikki asosiy turi ajratiladi: tsiklik va asta-sekin boradigan o`zgarishlar. Tsiklik o`zgarishlar tashqi muhitning sutkalik, mavsumiy va ko`p yillik davriy o`zgarishlarida hamda organizmlardagi endogen maromlarida namoyon bo`ladi. Jamoaning  sutkalik o`zgarishi o`simliklar va ayniqsa hayvonlar uchun taalluqlidir. Nafas olish, fotosintez, modda almashinishining o`zgarishi, gullarning ochilishi va yumilishi kabilar, hayvonlarda esa turli sistematik guruhdagi vakillarning sutkalik faollikning almashinib turishi, gulli o`simliklarning changlatuvchi hasharotlarda qo`nish intensivligi, yirtqich hayvonlarning sutkaning har xil vaqtlarida ovga chiqishi va! hokazolar buiga misol bo`ladi. Jamoa uchun mavsumiy o`zgarish ham xarakterli bo`lib, u jamoaning tashqi qiyofasi yoki ba`zi jih.atlarining almashinishi bilan ifodalanadi. Tashqi qiyofaning o`zgarishi jamoadagi hayvonlar tarkibining yoki o`simliklar mavsumiy holatlarining o`zgarishi bilan bog’liqdir. Ko`p yillik o`zgarishlar ob- havoning bir necha yillar davomida o`zgarishi - fluktatsiya bilan bog’langan bo`lib, bunga misol  qilib keng bargli o`rmonlarda turli yillardagi mevalarning hosilini olish mumkin. Odatda, yaxshi hosil 2 - 4 yilda bir marta olinadi. Mevalar hosili kam bo`lgan yillari sichqonsimon kemiruvchilarning soni ham kamayib ketadi. Qushlardaa soyka uchun hakalak (emanning mevasi) va boshqa daraxtlarning mevasi sevimli ozuqa hisoblanadi. Iste`molchilarning soni kamaygan yili odatda yuqori hosil olinadi. Natijada urug’lar yalpisiga unib chiqadi, o`rtacha yoshdagi daraxtlar ham yaxshi rivojlanadi,. chunki urug’lar bilan oziqlanuvchi hayvonlar soni kamayib ketadi.